Leiderschap en leiderschapsontwikkeling zijn terreinen waar binnen organisaties veel tijd, geld en aandacht wordt besteed. Dit omdat de leidinggevende bij uitstek iemand is die directe invloed heeft op medewerkers en een cruciale rol vervult in de ontwikkeling, begeleiding en welzijn van mensen.
Verder heeft de leidinggevende een belangrijke rol in het creëren van een (team)cultuur waarin ruimte, psychologische veiligheid, vertrouwen en samenwerken kan groeien waardoor resultaten kunnen worden gehaald. Kortom de leidinggevende heeft dus grote invloed op de mensen in zijn team, het belangrijkste kapitaal in de organisatie.
Leiding geven is een pittig vak
We vragen veel van mensen die leidinggeven. Kennis en ervaring met teamdynamiek, begeleiden van veranderingen, omgaan met weerstand en emoties, inzicht in en ervaring met psychologische patronen in mensen en in teams en ook nog goed communiceren. Leidinggeven is best een pittig vak.
Een niet goed functionerende leidinggevende heeft grote gevolgen voor het team en de rest van de organisatie. En dat ijlt vaak nog lang na, ook na het vertrek van zo’n leidinggevende. Het is daarom van wezenlijk belang dat de leidinggevende iemand is met een ruime mate van bewustzijn zowel op het terrein van team- als persoonlijkheidsontwikkeling. Het enige instrument dat hij hiervoor heeft is zichzelf.
Jezelf zijn
Als we het hebben over jezelf zijn, komt al snel de persoonlijkheid om de hoek kijken. De persoonlijkheid en de bewustzijnsstaat van een leidinggevende zijn alles bepalend voor de mate waarin hij er in slaagt om bovenstaande taken te realiseren. Het motto “je kunt niets oplossen op het niveau waarop het probleem is ontstaan” vraagt om een ruimere of hogere staat van bewustzijn.
Transformatie van bewustzijn
Maar hoe ontwikkel of transformeer je een persoonlijkheid? Zowel de Westerse psychologie als de Oosterse psychologie en filosofie zijn het erover eens dat Bewustzijn de sleutel is voor transformatie. Trans-formeren wat veranderen van vorm betekent, is een proces waarin de bewustzijnsstaat van de persoon evolueert naar een ander niveau van bewustzijn waardoor andere keuzes mogelijk worden.
Neem bijvoorbeeld iemand die lange tijd zijn grenzen of behoeften niet kon aangeven. Die is zich door bewustzijnsontwikkeling hiervan bewust geworden en is langzaam maar zeker steeds meer in staat om grenzen en eigen behoeften aan te geven. Het leven van deze persoon verandert hierdoor op alle terreinen; zowel in werk als privé. Het welzijn en de vitaliteit van deze persoon neemt toe, want de vervulling van eigen behoeften geeft een enorme hoeveelheid voldoening, tevredenheid en brengt veel positieve energie met zich mee. De innerlijke verandering in de persoon als gevolg van bewustzijnsontwikkeling heeft dus een enorme impact op de buitenwereld.
De manier waarop de transformatie van bewustzijn plaatsvindt (het hoe) wordt door de Westerse psychologie anders benaderd dan die van de Oosterse psychologie en filosofie.
Westerse (ontwikkelings) psychologie
De westerse psychologie concentreert zich op de geconditioneerde geest en heeft ons hierdoor de mogelijkheid gegeven om inzicht te verwerven in de ontwikkeling en werkzaamheid van de individuele psyche. De nadruk ligt hier meer op de werking van de denkende geest. Hoe deze wordt geconditioneerd door opvattingen, cultuur en interpersoonlijke invloeden en gebeurtenissen in de kindertijd. Zowel Freud als Jung hebben hierbij baanbrekend werk verricht. We kunnen als gevolg van de ontwikkelingspsychologie defensiepatronen, innerlijke conflicten en de interpersoonlijke dynamiek herkennen die vaak in de vroegere jeugd zijn ontstaan en waarvan de patronen zich in de volwassenheid blijven herhalen. Het inzicht in deze patronen van de geconditioneerde geest is de eerste stap die een bijdrage levert aan psychologische heling.
Vanuit de analyse sporen we de oorzaken en omstandigheden op die invloed uitoefen op ons gedrag. Het herkennen en niet automatisch of dwangmatig meer reageren op deze patronen uit de geconditioneerde neigingen uit het verleden, zoals bijv. ontkennen van behoeften, zelfveroordeling, angst om lief te hebben of om liefde te verliezen of niet aardig te worden gevonden, vormt de grondslag van ontwikkelingsstappen op het terrein van authentieke individualiteit.
Afdalen in je lichaam
Vanuit verschillende psychologische benaderingen wordt steeds meer onderkend dat bovenstaande ontwikkelingsmethode een belangrijke bijdrage levert aan de ontwikkeling van de persoonlijkheidsstructuur. Deze methode alleen is echter niet voldoende voor een ware en transformationele verandering van de persoonlijkheid. De beperking ligt met name in de eenzijdige ‘hoofd’ benadering.
Steeds meer wordt onderkend dat de verandering in de persoonlijkheid zich manifesteert door de veranderende energie in het lichaam en niet alleen door middel van analyse of verstandelijk inzicht en praten. Steeds meer raken we ervan overtuigd dat we de werking van psychologische patronen kunnen beïnvloeden door af te dalen in het lichaam en contact te maken met lichamelijke gewaarwordingen. De beweging gaat van denken naar voelen in het lichaam, in het hier en nu en ervaren wat zich wil laten ontvouwen.
Dit alles is het werk van aarden: volledig in contact zijn en meer geaard raken in ons-zelf. Deze methode is uiterst functioneel om onbewuste patronen en emotionele complexen in jezelf aan te pakken en te transformeren en je hierdoor staande te houden in de maatschappij.
Oosterse psychologie en filosofie
De Oosterse filosofie heeft een hele andere visie op en aanpak van ontwikkeling en transformatie. Al meer dan duizenden jaren is dit pad bekend en het vindt zijn oorsprong o.a. in de Indiase Veda’s (4000 voor Chr.). Deze filosofie richt zich veel meer op het rechtstreeks ervaren van onze ware, of essentiële, aard; en dat is niet de persoonlijkheid. Het accent ligt hier meer op de ommekeer, het onthechten van de geconditioneerde geest door deze geest te aanschouwen. De nadruk ligt op de contemplatieve weg van meditatiebeoefening die buiten het bereik ligt van de conceptuele, denkende geest. Het pad is naar binnen gericht: aanschouwen en observeren van je eigen geest in plaats van je naar buiten: de wereld van objecten, mensen en vormen.
De effecten van meditatiebeoefening (waaronder mindfullness) zijn wetenschappelijk aangetoond. Het werkt stressverlagend, geeft versterkte gevoelens van rust, harmonie en verbondenheid, vermindert gevoelens van angst en depressie, verlaagt de bloeddruk en opent de weg naar hogere bewustzijnstoestanden.
Ware aard of hoogste Zelf
Als we onze ware aard herkennen als een zuiver, transparant, open en helder bewustzijn in plaats van onze geconditioneerde persoonlijkheid te zijn, dan ontstaat er ruimte om naar de persoonlijkheid te kijken. Vanuit deze ruimte kunnen we ons bevrijden van de ketenen van de geconditioneerde en chaotische geest. Hiermee betreden we het pad van het ervaren van staten ‘voorbij’ de persoon(lijkheid) en daarmee ook voorbij de persoonlijke geschiedenis van iemand.
De oosterse filosofie ziet de ontwikkeling van de mens als een pad dat juist meer gericht is op het loslaten van de fixatie op de persoonlijkheid, op de vorm en de persoonlijke geschiedenis. Verblijven in stilte, leegte en ruimte zonder te grijpen naar structuren, doelen, activiteiten en vormen is juist het pad van transformatie van de beperkte persoonlijkheidsstructuur.
Het ont-hechten, het loslaten van onze identificatie met de persoonlijkheid (impliciet: status, macht, ego, titels) heeft als gevolg dat de persoonlijkheid oplost in een ruimere bewustzijnsstaat. De termen die vaak gebruikt worden zijn ontwaken, het ontdekken van je hoogste Zelf, de hoogste identiteit en verlichting.
Westen en Oosten
De ontwikkeling van mensen verloopt dus alleen maar via bewustzijns-ontwikkeling. De ontwikkeling van mensen vraagt naar mijn mening om beide paden te bewandelen. Dit kan ook prima gelijktijdig. Het is niet zo zeer een pad van of/of maar veel meer van en/en. De westerse kant om de persoonlijkheid te verruimen in zijn mogelijkheden en groei om in het dagelijkse leven in de maatschappij te kunnen blijven functioneren. De oosterse kant om de persoonlijkheid te observeren en hiervan steeds meer te onthechten waardoor rust, ontspanning, verbinding, harmonie, verdraagzaamheid en vitaliteit groeit.
In ons leiderschapsprogramma Power of Presence leren we de deelnemers deze geïntegreerde aanpak; zowel de westerse als oosterse benadering. Meer weten? Kijk voor meer informatie bij het programma.
