Leiderschap is door de jaren heen wellicht één van de belangrijkste thema’s. Door de hele geschiedenis heen zijn de gevolgen van leiderschap steeds zichtbaar geweest. Hitler, Stalin, Gandhi, Mandela en op dit moment Poetin, Zelensky en Netanyahu; allemaal leiders die een grote invloed hebben (gehad) op de mensheid. En dichter bij huis, op kleiner en nationaal niveau Kok, Balkenende en Rutte. Duidelijk is dat de persoonlijkheid, stijl en identiteit van de leider een enorme grote impact hebben op grote groepen mensen en situaties.
Tijdens de vorige Tweede Kamerverkiezingen werd leiderschap al prominent als thema geadresseerd. Het was tijd voor een andere manier van leiderschap. Nieuw leiderschap dat staat voor open, transparant, duidelijk, kwetsbaar, richtinggevend, verbindend en met visie. Deze nieuwe vorm van leiderschap was een reactie op de oude manier van leiderschap. Een stijl die meer bekend staat als achterkamertjespolitiek, handige woordspelletjes, geen bewuste herinnering, erom heen draaien, haantjesgedrag en uitstellen.
Zo vlak voor deze Tweede Kamerverkiezingen is de vraag weer actueel: wie stelt zich beschikbaar en wordt de nieuwe minister-president? Dit omdat de impact van een leider heel groot kan zijn.
Ook bij de huidige oorlogen op dit moment, met alle verschrikkelijke gevolgen van dien, krijgen we een inkijkje in de gevolgen van leiderschap. De persoonlijkheid, het gedachtegoed, gevoel en de emoties van de leider bepalen in grote mate de keuzes die zij of hij maakt en dit heeft grote gevolgen voor heel veel mensen. Maar hoe is de identiteit en persoonlijkheid van de leider gevormd en wat is het bewustzijnsniveau van de leider?
Ken U Zelve
Ken U Zelve is het duizenden jaren oude motto van de Griekse wijsbegeerte, in marmer gebeitelde, gouden letters boven de ingang van de tempel van Apollo, ook wel het orakel van Delphi. Socrates zag dat mensen zich vaak door onwetendheid – ofwel onbewust zijn – lieten leiden, met veel lijden als gevolg. Hij trachtte mensen naar de waarheid te leiden en deed dit door vragen te stellen die het bewustzijn activeerden of verruimden. Door de eeuwen heen zien we dat bewustzijnsontwikkeling de sleutel is voor zelfkennis.
Bewustzijn of inzicht in je eigen identiteit, jouw persoonlijkheid, ego-structuur, verdedigingsmechanismen, overdracht en “oude” pijn zijn allemaal factoren die een cruciale rol spelen bij het maken van keuzes en het handelen van de leider. De staat van bewustzijn van de leider maakt het verschil. Als de persoonlijkheid en identiteit van de leider zo belangrijk zijn voor alles wat hij of zij doet, is het goed om stil te staan bij wat een identiteit is en hoe identiteit tot stand komt.
Vorming identiteit
Een identiteit vormen betekent dat je iets aanneemt te zijn en dit “iets” is gebaseerd op de wijze waarop anderen zich tot ons verhouden. Het is een proces waarin je door middel van identificaties met gedachten, gevoelens, beelden, meningen, herinneringen tegen jezelf zegt: dit ben ik, dit vertegenwoordigt mij. Een soort van stabiel innerlijk zelfbeeld wat houvast geeft. Deze dieperliggende gevoels- en gedachtenpatronen vertalen zich vaak in taal door middel van: ik ben Nederlander, Marokkaan, Antiliaan, Christelijk, Islamitisch, sterk, zwak, actief, lui, lief of vervelend.
Doordat we als kind niet beschikken over het vermogen van reflectie (als gevolg van nog niet volledig ontwikkelde hersenen), zijn we grotendeels afhankelijk van anderen om onszelf te zien en te leren kennen. Zij doen het reflecterende werk voor ons en als gevolg hiervan internaliseren we hun reflecties. De manier waarop ze ons zien en hoe ze op ons reageren. We gaan dus door de ogen van de ander naar onszelf kijken en we trekken onbewust conclusies over onszelf. Op deze manier ontwikkelen we een identiteit, een zelfbeeld.
Zelfbeelden aangereikt door anderen
Vaak horen we mensen ook wel eens zeggen: “Zo ben ik nu eenmaal”. Dit is een uitspraak waarin iemand aangeeft waar iemand zich mee heeft geïdentificeerd. Deze identiteit is echter gevormd door de eerste uitwisselingen met mensen, met name ouders, die tijdens de kinderjaren een belangrijke rol in ons leven speelden.
Doordat we ons via zelfbeelden (aangereikt door anderen) hebben leren kennen, dringt het niet meer tot ons door dat we meer zijn dan datgene waarmee we ons hebben geïdentificeerd. We zijn de gevangenen geworden van onze eigen geest en de manier waarop deze is geconstrueerd. De oude identificaties “sturen” ons denken en doen en laten in het Nu aan. Alleen bewustwording is de sleutel tot het oplossen van oude of bestaande identificaties waardoor je meer vrijheid, ruimte, rust en ontspanning ervaart. Stel je eens voor dat je je nergens mee identificeert (of juist met alles) en alles oké is? Hoe voelt dit dan? Is er dan nog iets te verdedigen of te realiseren?
Impact van de persoonlijkheid en identiteit van de leider
De impact van de persoonlijkheid en identiteit is enorm, want het bepaalt in grote mate hoe de leider naar zichzelf kijkt, over zichzelf denkt en hoe hij kijkt en denkt over de ander. Dit alles bepaalt uiteindelijk zijn handelen in het hier en nu, wat vaak dus gebaseerd is op oude geconditioneerde denk- en gedragspatronen met een historische context. Het maakt nogal een verschil of hij:
- denkt dat hij sterk moet zijn of dat kwetsbaarheid er ook mag zijn;
- ten koste van alles wil winnen of dat samen delen ook oké is;
- in staat is om zijn emoties te beheersen/reguleren of dat hij handelt vanuit the heat of the moment (vaak eigen pijn);
- beschikt over geduld of niet;
- beschikt over mededogen of niet;
- kan luisteren en zich openstellen of vooral zijn mening wil verkondigen;
- wel of niet om kan gaan met druk/stress van de mensen;
- autonoom een beslissing durft te nemen of angstig uit zelfbehoud de mening van de menigte volgt;
- gevoelig is voor streling van zijn ego of meer kijkt naar wat goed is voor het geheel;
- de ander per definitie als de “vijand” ziet die vernietigd moet worden of zoekt hij naar een oplossing met ruimte voor de ander?
Allemaal gedachten, gevoelens die zich uiten in vaardigheden en vermogens die handelen en gedrag aansturen op basis van de eerder gevormde persoonlijkheid en identiteit.
Kracht van bewustzijn en meditatie
De mate van zelfkennis en bewustzijn van de leider bepaalt in welke mate hij zich laat leiden door deze oude identificatiepatronen. Als hij niet over zelfkennis en bewustzijn beschikt, wordt hij volledig aangestuurd door deze oude geconditioneerde denk- en gedragspatronen. Dan lijdt de leider aan zijn persoonlijkheid en identiteit. Op het moment dat hij zich bewust is van deze geconditioneerde denk- en gedragspatronen, is hij meer in staat om bewust vanuit ruimte en rust eventueel een andere keuze te maken. Dan leidt hij zijn (oude) persoonlijkheid vanuit zich-Zelf. Dit is een andere (ruimere) bewustzijnsstaat in het Nu. Of zoals Cruijff al eerder zei: “je gaat het pas zien als je het door hebt”. Dit betekent dat je vanuit een ruimere, zelf-reflectieve, staat naar jezelf kunt kijken. Je wordt je bewust van hoe je “standaard” geneigd bent te handelen; je gaat het gewoontepatroon van de persoonlijkheid door-zien.
Steeds vaker merken we dat een belangrijke eerste stap in het proces is: uit de eigen gevangenis stappen van de onbewuste identificaties door via zelfreflectie meer bewust te worden. Het creëert een ruimere staat van bewustzijn, wat ertoe leidt dat we meer vrijheid ervaren. We kunnen vanuit bewust-zijn dan een andere keuze maken in plaats van het slaafs volgen van het gewoontepatroon van de persoonlijkheid.
Meditatie als ondersteuning
Naast deze inzichtkant, werkt meditatie enorm ondersteunend. Tijdens meditatie leert de geest om niets vast te pakken en zich gaandeweg niet meer te identificeren met wat dan ook (denken, gevoelens en neigingen). Hierdoor lossen de oude identificaties uiteindelijk op en kun je meer vanuit het Nu leven. Ik adviseer leiders (en ook andere mensen) vaak om bewust te oefenen in niet-doen. Rustig zitten, niet bewegen en meer je gedachten en gevoelens te observeren dan je te laten aansturen door je oude gevoelens, gedachten en identificaties. Een stil lichaam creëert een stille geest, waardoor er een enorme rust kan ontstaan in het hier en nu. Vanuit deze nieuwe en ruimere bewustzijnsstaat ontstaat rust, vrijheid en ontspanning. En dit is vaak het fundament voor een leider om tot betere, meer overwogen beslissingen te komen, meer gedragen vanuit het hart.
In het leiderschapsprogramma Power of Presence combineren we de inzichten uit het Westen met de wijsheid uit het Oosten. We laten je allerlei vormen van stilte, aandacht en meditaties ervaren. Meer weten? Check de informatie over Power of Presence en over de VerDieping.
