Afgelopen zomer heb ik weer veel kleine eendjes achter hun ouders zien zwemmen tijdens het wandelen. Elke keer voel ik die golf van warmte door me heen gaan met de gedachte ‘o, wat ontzettend schattig’. In het begin zwemmen er wel 10 van die kleine donsjes en dat worden er steeds minder. Bij een stel waterhoentjes zwom er na een paar weken nog maar één kleintje achter vader en moeder die inmiddels groot genoeg is om voor zichzelf op te komen. Op zo’n moment leef ik mee en voel ik compassie met vader en moeder eend die moeten accepteren dat hun kroost ook het voer is voor de reigers in deze buurt.
Als ik compassie voel voor de eendjes, ontstaat er in mij een gevoel van zachtheid en betrokkenheid. Als je compassie hebt met anderen, word je geraakt door de ander in je hart. Je voelt warmte, zorgzaamheid en de behoefte om de ander te steunen. Als we compassie tonen voor anderen, ervaren we hoe zich van binnen warmte verspreidt vanuit ons hart. Wanneer compassie door onze aderen stroomt, voelen we ons verbonden, wakker, betrokken.
Wat ik buiten waarneem, is een spiegel van binnen
Compassie voor anderen, in dit geval voor de eendjes, roept ook een gevoel van compassie in mij op. Het omgekeerde is ook waar: compassie voor jezelf roept compassie voor anderen op. Immers, wat ik uitstraal, trek ik aan. Het principe ‘zo binnen, zo buiten’ zorgt ervoor dat als ik compassie voel voor een ander ook in mij de staat van warmte, mildheid en zorgzaamheid stroomt. Compassie voor anderen is daarmee dezelfde zijnsstaat als zelfcompassie of zelfliefde. Het mooie van compassie is dat het altijd beschikbaar is, op afroep. Het is er onmiddellijk.
Zelfliefde of zelfkritiek?
Zelfcompassie of zelfliefde is echter niet vanzelfsprekend. Hoe vaak zijn we niet kritisch op onszelf. Als we een afspraak of verjaardag zijn vergeten of een fout hebben gemaakt kan er een behoorlijke storm van zelfkritiek losbarsten in onze interne dialoog. Zelfcompassie zit vaak verscholen achter een dikke laag aan overtuigingen en gewoontepatronen waarmee onze persoonlijkheid of ego haar werk probeert te doen: jou beschermen tegen pijn, afwijzing en kwetsbaarheid. Het ego bestaat uit allerlei overtuigingen wat jij wel of niet moet doen om erbij te horen, lief gevonden te worden en je te handhaven in deze wereld. Om het ego in stand te houden, wordt bovendien alles en iedereen beoordeeld tegen de maatstaf waarvan het ego vindt wat goed en fout is. Dit oordelen zorgt voor afgescheidenheid. Het ego zorgt echter voor afscheiding van jou Zelf. Ook hier geldt: zowel bij oordelen over anderen als bij oordelen over onszelf ontstaat afstand, hardheid en afgescheidenheid. En als je je door bewustzijn probeert te ontdoen van al deze patronen, is de innerlijke criticus er weer als de kippen bij om je te vertellen dat het ‘levensgevaarlijk’ is zonder deze patronen. Ook bij het ont-wikkelen van de patronen, zorgt de innerlijke criticus voor zelfkritiek. Deze kritiek zorgt voor spanning en stress in je lichaam.
Zelfcompassie als natuurlijk medicijn
Compassie en mededogen zijn eeuwenlang gepraktiseerd en overgedragen in Oosterse wijsheid tradities als hoge staten van bewustzijn met een helende werking voor het lichaam. Door de hoge energiefrequentie van deze waarden, dragen ze bij aan kracht, geluk en balans. Bovendien weten we vanuit de wet van de aantrekkingskracht dat als je zelfcompassie uitstraalt, je compassie van en voor anderen aantrekt omdat gelijke energiefrequenties elkaar aantrekken.
Compassie gaat over medeleven en dat is wat anders dan medelijden. Compassie betekent ook dat je anderen makkelijk fouten kunt vergeven in plaats van hen te veroordelen. Zelfcompassie betekent dat je ook compassie hebt met jezelf als je het moeilijk hebt, faalt of een fout maakt. In plaats van jezelf te bekritiseren of hard te zijn tegen jezelf, erken je dat je het moeilijk hebt. Zelfcompassie biedt op dat moment troost en zelfzorg. Je bent vriendelijk en begripvol tegenover je fouten en gebreken.
Drie elementen van zelfcompassie
Kristin Neff onderscheidt in haar boek ‘Zelfcompassie’ (2011) drie elementen:
- Vriendelijkheid naar jezelf: zelfcompassie betekent dat je warm en begripvol bent tegen jezelf wanneer je lijdt of wanneer je faalt of je tekort voelt schieten, in plaats van je gevoelens te negeren of jezelf onder te dompelen in zelfkritiek. Daarom zijn ze zachtaardig tegen zichzelf als ze iets vervelends meemaken, in plaats van boos te worden dat het leven niet altijd is wat ze hadden gewild. Mensen kunnen niet alles zijn of hebben wat ze willen. Als je deze realiteit ontkent of er tegen vecht, verhoogt dat stress, frustratie en zelfkritiek. Als je deze realiteit met vriendelijkheid accepteert, ervaar je meer emotionele balans.
- Besef dat lijden bij het leven hoort: lijden kan gepaard gaan met het gevoel dat je de enige bent die het moeilijk heeft of die fouten maakt. Alle mensen lijden echter wel eens. Mensen met zelfcompassie weten dat onvolmaaktheid, fouten en problemen in het leven onvermijdelijk zijn. Zelfcompassie betekent de erkenning dat leed en onvolkomenheden een deel zijn van de menselijke ervaring die we allemaal delen. Het is iets dat we allemaal meemaken in plaats van iets dat ‘mij’ alleen overkomt.
- Mindfulness: met volledige aandacht en zonder oordeel accepteren van datgene wat er in het hier en nu is. Zelfcompassie betekent dat je negatieve emoties op een gebalanceerde manier benadert, zodat ze niet worden onderdrukt en ook niet worden overdreven. Iemand met zelfcompassie is bereid om de eigen negatieve gevoelens en gedachten met openheid en helderheid te bekijken. Om deze gevoelens er te laten zijn zonder zich er mee te identificeren. Je bekijkt je eigen gedachten en gevoelens zoals ze zijn, zonder ze te onderdrukken of te veranderen. Als je je pijn negeert, kun je geen compassie hebben.
Leer surfen op de golven
Kortom, zelfcompassie is het vermogen om goed voor jezelf te zorgen en heeft het vermogen om onze mentale en emotionele werkelijkheid ingrijpend te veranderen. We kunnen zelfcompassie gebruiken om pijn en lijden te dragen als ‘innerlijke trooster’. Als je de pijn buitensluit, sluit je ook jezelf af. Met zelfcompassie stellen we ons hart open. Open-hartigheid betekent dat je emotioneel ontvankelijk bent en waarin onaangename of negatieve ervaringen met zorgzame betrokkenheid worden bekeken. Wanneer we ons hart openen, ontstaan onbegrensde mogelijkheden. Zoals Jon Kabat-Zinn zo mooi verwoordt: ‘de golven kun je niet tegenhouden, maar je kunt wel leren surfen’.
Zelfbewustzijn, inzicht in gedragspatronen, je persoonlijkheid en de natuurlijke krachten – zoals compassie, komen aan de orde in het leiderschapsprogramma Power of Presence. Twee keer per jaar starten we met een nieuwe groep. Lees hier meer over het programma.
