In dit artikel ga ik in op mijn zienswijze dat psychologische veiligheid uiteindelijk alleen gaat over de door de psyche beleefde veiligheid. Een beleving die puur individueel is en gebaseerd is op de eerdere ervaringen van iemand. We kunnen dus in de context van organisatie- en teamontwikkeling geen algemene, voor iedereen geldende uitspraken over doen over psychologische veiligheid.
Daar komt nog bij dat de iedereen zijn/haar eigen logische gedachtegang creëert op basis van individuele belevingen. De beleefde veiligheid in het verleden speelt een hoofdrol in de ervaring van veiligheid op dit moment. Kortom, een boeiend onderwerp met veel invalshoeken.
Hot item
Op dit moment is de term psychologische veiligheid een hot item in managementland en onderwerp van gesprek in veel teamontwikkelingstrajecten.
De term wordt geassocieerd met woorden als vertrouwen, harmonie, een open cultuur, conflicten kunnen aangaan en je mening mogen geven. Wat is het nu precies, psychologische veiligheid?
Definitie
Amy Edmondson introduceerde de term en heeft psychologische veiligheid omschreven als het gevoel om vrijelijk met elkaar van gedachten te kunnen wisselen. Iemand die psychologische veiligheid ervaart, voelt zich vrij om:
- vragen te stellen
- meningen te geven
- te zeggen wat hij/zij denkt of voelt
- kritiek te geven of kritische vragen te stellen
- openhartigheid met elkaar in discussie te gaan met als inzet dat de beste argumenten boven komen drijven.
Psychologische veiligheid betekent dat je je op je gemak voelt in een bepaalde setting. We hebben het dan over verwachtingspatronen en culturele percepties: hebben mensen het gevoel dat ze hun mond open kunnen doen of niet?
In teams is het niet altijd vanzelfsprekend dat bovengenoemd gedrag plaatsvindt. Mensen denken dat ze misschien domme of verkeerde vragen stellen, ze willen niet opdringerig overkomen of willen de harmonie niet verstoren en daarom durven ze geen kritische vragen te stellen etc. Het is veiliger om je mond te houden en je woorden in te slikken.
Psychologische veiligheid = de door de psyche beleefde veiligheid.
Ik wil graag een zienswijze toevoegen aan bovengenoemde beschrijvingen. Psychologische veiligheid gaat volgens mij alleen over de door de psyche beleefde veiligheid. Niet meer en niet minder! Een puur individueel ervaren veiligheid dus.
Kunnen we dan wel spreken van psychologische veiligheid in een team? Daar kunnen we volgens mij inderdaad geen generalistische uitspraken over doen. Teamleden die in hetzelfde team zitten, kunnen de situatie compleet anders ervaren. Sommige teamleden kunnen de sfeer in het team, overeenkomstig de definitie van Edmondson, beschrijven als psychologisch veilig, terwijl andere teamleden dit stellig ontkennen.
Het is dus niet mogelijk om hier een absolute uitspraak over te doen. Het gaat altijd om een subjectieve beleving van het individu. En deze subjectieve veiligheids-beleving komt uit de psyche van het individu.
De basisstructuur van de psyche van de mens wordt al in vrij vroege jaren gecreëerd. De mate waarin kinderen in hun jeugd wel of niet het gevoel hebben gehad welkom te zijn, zich veilig en geborgen hebben gevoeld, gezien werden door hun ouders (of andere belangrijke mensen in hun vorming), de ruimte hebben gehad om hun mening te geven en/of anders te mogen zijn, heeft een zeer grote invloed op de vorming van de psyche.
De psyche trekt op basis van al deze (beleefde) ervaringen uit het verleden een “logische” (psychologische) conclusie over de veiligheid. En op basis van deze oude conclusie van de psyche wordt elke nieuwe werkelijkheid geïnterpreteerd. Het gevolg hiervan is dat mensen die in het verleden geen goede ervaringen hebben gehad met zich veilig voelen, dit vaak onbewust als een sjabloon over een nieuwe situatie leggen en zich daarom vaak ook niet veilig voelen in het hier en nu. Onbewust reageert het fysieke lichaam (als gevolg van de wisselwerking tussen geest en lichaam) dan met spanning of verkramping en interpreteert het denken de situatie als onveilig.
Wil je deze onbewuste reactie begrijpen, dan vraagt dit een grote mate van bewustzijn van het individu in het moment dat de door de psyche beleefde onveiligheid een weerspiegeling is van het verleden.
Psychologische veiligheid is een ervaring van het individu en niet van het team
Kunnen we dan als team helemaal niets met deze psychologische veiligheid? Volgens mij kunnen we wel in teams werken met deze term. Als team onderzoeken en verdiepen, met elkaar het bewustzijn verruimen en in gesprek gaan over de subjectieve beleving en over wat eenieder nodig heeft om het gevoel van veiligheid te laten groeien. Hierdoor kan het bewustzijn groeien en het inzicht toenemen van alle teamleden. Ook de bewustwording dat de beleefde veiligheid in het Nu mede wordt bepaald door de individuele historische psyche en dat we hierdoor geen algemene uitspraken meer kunnen doen over de psychologische veiligheid in het team.
Voor teamleden die het gevoel van onveiligheid hebben, kan het helpen individueel te onderzoeken wat maakt dat hij of zij het teamklimaat als psychologisch onveilig bestempelt. En is dat altijd zo of alleen op bepaalde momenten en/of bij bepaalde gebeurtenissen? Kortom de sleutel ligt in de ont-wikkeling (uit de wikkels van het verleden halen) van onze eigen psyche!
Inzicht in het functioneren van teams en de individuen hierin, is belangrijk voor leden van een team. Maar ook voor leiders in een organisatie. Bewustzijn van de eigen psyche en de ont-wikkeling ervan, komen ruim aan bod in het leiderschapsprogramma Power of Presence. Meer informatie over de inhoud van dit traject vind je hier.
Foto © Helene Kock
