In mijn werk als team- en leiderschapscoach is het versterken van emotionele volwassenheid eigenlijk altijd een kernthema. In 1994 toonde de Amerikaan Daniel Goleman met zijn wetenschappelijk onderzoek aan dat 80% van effectief leiderschap wordt bepaald door emotionele intelligentie afgekort tot EQ. Tot dat moment werd altijd aangenomen dat IQ of denkkracht de verschilmaker was in effectief leiderschap.
Inmiddels realiseren we ons dat emotionele intelligentie in toenemende mate een noodzakelijke leiderschapsskill is om ons adequaat aan te kunnen passen in een complexe wereld. Deze wereld laat zich steeds minder plannen, controleren, analyseren en beheersen. Lange termijn plannen zijn steeds minder zinvol. Daarvoor gaan de ontwikkelingen te hard en zijn er te veel variabelen om rekening mee te houden. Van leiders in organisaties wordt steeds meer gevraagd om controle en lange termijn voorspellingen los te laten en aan te voelen wat er in het hier en nu wil gebeuren als eerste stappen voorwaarts. Het vraagt om onzekerheid, intuïtie en ‘niet weten’ toe te laten en lange termijn voorspellingen om te zetten naar eerste stappen voorwaarts. Dit doet een appèl op voelen en dat is een andere intelligentie dan analyseren via denkkracht.
Emoties en gevoelens altijd in het hier en nu
Emotionele intelligentie gaat over emotioneel zelfbewustzijn, zelfregulering, zelfbeheersing en emotionele zelfexpressie. Pas wanneer je in staat bent emoties en gevoelens in jezelf te registeren, ben je in staat deze in te voelen bij de ander oftewel empathisch vermogen. Alle team- en leiderschapsvaardigheden zijn gebaseerd op dit vermogen. Of je het nu hebt over feedback, besluiten nemen, conflictoplossing, verbindende communicatie of effectief beïnvloeden; al deze vaardigheden staan of vallen bij het benutten van jou gevoel en behoeften in jouw verbinding met anderen.
Gevoelens en emoties willen in het hier en nu gevoeld worden, niet geanalyseerd of gerationaliseerd. Een vraag zoals ‘waarom voel ik me zo’? is dus niet zo interessant. De analyse doet er niet zo toe. In plaats hiervan is een vraag naar je behoefte effectiever: gevoelens en emoties geven namelijk input voor jouw behoeften op dit moment. Aangezien alleen jij verantwoordelijk bent voor jouw behoeften, is het van belang om je gevoel en emotie hierin serieus te nemen. Op basis van je behoeften kun je bij anderen aangeven wat je graag wilt van de ander.
Emotionele schraalheid
In alle jaren dat ik teams en individuen begeleid, overkomt het gevoel van emotionele schraalheid me regelmatig. Emotionele schraalheid omdat gevoelens en emoties niet worden benoemd en dus letterlijk geen expliciete rol lijken te spelen in de onderlinge communicatie. Er is vaak letterlijk weinig taal om gevoelens en emoties uit te drukken. Daarnaast bestaan er allerlei overtuigingen over het tonen van gevoelens en emoties, zeker wat we als ‘negatieve’ emoties duiden zoals boosheid of verdriet. Overtuigingen zoals: “het tonen van emoties is een zwakte” of “het tonen van emoties lost niks op” of “het tonen van emoties kan tegen me worden gebruikt of gezien worden als zwak leiderschap”. Ook is er vaak weinig vaardigheid om gevoel een constructieve plek te geven in teamvaardigheden zoals verbindende communicatie en dialoog.
Ik meet de emotionele schraalheid vaak af aan de mate waarin mensen geharnast zijn: de mate waarop mensen zich geroepen voelen om zich te beschermen tegen hun eigen kwetsbaarheid. Het tonen van gevoelens en emoties voelt namelijk kwetsbaar. Ons hoofd heeft naast haar talenten zoals analytisch vermogen ook als taak om ons te beschermen tegen bijv. kwetsbaarheid. Hoewel er al een grote ontwikkeling heeft plaatsgevonden afgelopen decennia, is kwetsbaarheid laten zien nog steeds niet populair in management- en directieteams. Dat doen we liever niet. Dat associëren we toch al snel met zwakte, niet weten en ‘niet geschikt’ voor zijn of haar functie. Aangezien het harnas van de persoonlijkheid of ego is ontstaan uit angst voor afwijzing, kwetsbaarheid en gebrek aan waardering, is bewustwording van gewoontepatronen een belangrijke stap in het ont-wikkelen van de emotionele competentie.
Begrijpelijk is het wel. We hebben het uiten van gevoel en emoties vaak niet geleerd van onze ouders die zijn opgegroeid in een andere tijdgeest en we hebben vaak niet heel veel voorbeelden om ons heen van emotioneel volwassen leiders. Aangezien heel veel wordt geleerd door voorbeelden, is het logisch dat we leren om onze emoties en gevoelens te verbergen achter een harnas van allerlei gedragspatronen van onze persoonlijkheid: alles intellectueel benaderen, verdoven of wegredeneren van gevoelens en behoeften door hard te werken of teveel te eten of drinken en conflicten die wel degelijk spelen te vermijden.
Nieuw leiderschap in complexe wereld
Om adequaat leiding te geven aan een complexe wereld is nieuw leiderschap nodig: emotioneel volwassen leiderschap met een rolshift in zijn of haar bijdrage:
- Van zelf op de inhoud naar organiseren dat het gebeurt met een heldere visie op de way of working.
- Van controleren en voorspellen van voorafgestelde doelen en resultaten naar het benutten van de collectieve intelligentie in het continu inspelen op de ontwikkelingen in de markt, technologie en bij klanten.
- Het ontsluiten van de emotionele competentie van iedereen als onmisbare intelligentie om effectief te blijven in de continu veranderende wereld.
- Het creëren en continu voeden van een psychologisch veilig leerklimaat: de emotionele intelligentie komt alleen tot bloei in een omgeving die psychologisch veilig is en waar ruimte is om te experimenteren en fouten te maken.
Trage vragen:
- Hoe ziet het profiel of vacaturetekst eruit van de hoogste leiderschapsrollen in jullie organisatie? Hoeveel accent wordt hierbij gelegd op emotionele intelligentie als kerncompetentie?
- Hoe schat jij het verschil in aanleg in van emotionele intelligentie bij mannen en vrouwen?
Patronen herkennen en omgaan met emoties is één van de vijf modules in het leiderschapsprogramma Power of Presence. Kijk hier voor meer informatie over deze en de andere modules.
