Tijdens mijn zomervakantie zag ik iedere ochtend veel mensen TaiChi, mindfulness en meditatie beoefenen. Het inspireerde mij opnieuw om meer tijd te nemen voor gewaar-zijn in het Nu-moment; even te vertragen, stil te zitten en bewust volledig aanwezig te zijn.
Verder was het een mooi moment om op onderstaande vragen het licht te laten schijnen:
- Welk instrument levert de grootste bijdrage aan organisatie-, team-, en persoonlijke ontwikkeling? Of is het juist andersom: is persoonlijke ontwikkeling de meest fundamentele bron voor de team- en daarmee de organisatieontwikkeling?
- Wat maakt dat mensen in het “Oosten” veel tijd steken in het beoefenen van meditatie en mindfulness voor hun ontwikkeling en dat in het “Westen” de ontwikkeling meer via het pad van rationeel inzicht loopt gebaseerd op de ontwikkelingspsychologie?
- Wat zijn overeenkomsten, verschillen en hoe verhouden deze twee visies zich ten opzichte van elkaar en wat is de impact op leiderschapsontwikkeling?
Eerst even een korte uiteenzetting van de Westerse-, en Oosterse zienswijze op ontwikkeling voordat ik op deze vragen inga.
Westen: ontwikkelingspsychologie en bewustzijnsstructuren
In Nederland werken veel coaches bij organisatie-, team-, en persoonlijke ontwikkeling met een persoonlijkheidsinstrument om houvast en inzicht te krijgen in de ontwikkeling van de persoonlijkheid. MBTI, Enneagram, DISC, Insights, DrijfverenDNA en Management Drives zijn een aantal bekende voorbeelden. Inzicht in de eigen persoonlijkheidsstructuur leidt tot meer inzicht in de (interne) dynamiek van de persoon en daarnaast ook in de dynamiek in het team tussen verschillende mensen (persoonlijkheidsstructuren). Verder geven deze instrumenten inzicht in welk gedrag onder stress kan opspelen en wat het ontwikkelpad van de persoonlijkheid kan zijn.
Deze instrumenten vinden hun oorsprong in de ontwikkelingspsychologie die weer onderverdeeld kan worden in verschillende stromingen. In de ontwikkelingspsychologie is een lijn te ontdekken in de 6 tot 8 voornaamste stadia van volwassenwording die worden aangeduid met een kleur, letter of cijfer. Het gaat hier om structuren van het bewustzijn, onbewuste voorkeuren die ingesleten zijn en van waaruit we de wereld waarnemen en van waaruit we handelen. Het zijn verborgen mechanismen waar we geen weet van hebben. Vergelijk het bijv. met de verborgen regels van de grammatica. We passen ze iedere dag toe zonder dat we ons er bewust van zijn. Nadeel van deze structuren is dat je ze niet kunt vinden door alleen in je eigen innerlijk te kijken; je bekijkt je eigen structuur immers door de bril van je eigen structuur! Iemand moet je een overzicht aanreiken van de verschillende stadia om te kijken welke kenmerken bij welk stadium horen en wat je volgende ontwikkelingsstap kan zijn. Zonder dit overzicht zit je in de situatie dat je niet weet wat je niet weet. En dat jij het niet kent of weet wil niet zeggen dat het niet bestaat. Vergelijk het met de ontdekking van Amerika. Het bestond al lang alleen het feit dat we er geen weet van hadden wil niet zeggen dat het niet bestond.
Bewustwording van je verborgen mechanismen is een eerste belangrijke stap. Als je dan tot de conclusie komt dat deze verouderd zijn, versleten of niet meer passen bij actuele omstandigheden, kun je een volgende fase ingaan waarbij je voorgaande structuren overstijgt en omvat. Dit vraagt om het loslaten van de oude vertrouwde bewustzijnsstructuren. Zoals bijvoorbeeld voor mensen die vanuit hun opvoeding geleerd hebben om alleen maar te geven en die het moeilijk vinden om te nemen. Op het moment dat ze dit mechanisme bewust doorzien en kunnen (los)laten ontstaat er een ruimer bewustzijn en ook een grotere vrijheid en keuzemogelijkheid. De impact van een nieuwe bewustzijnsstructuur is enorm omdat het lijkt alsof de wereld is veranderd. Is er iets veranderd in de wereld? Nee, de buitenwereld is niets meer en minder dan een afspiegeling van de binnenwereld. De verandering is dus een gevolg van een innerlijke verandering; een andere manier van kijken. Er is een verbinding tussen jouw waarnemen en de beleving van de buitenwereld.
Oosten: filosofische wijsheidtradities en bewustzijns-toestanden
In deze ontwikkelingsstadia van het Westen vinden we nergens een eindpunt, een volwassenwording in de lijn van zoals beschreven in de Oosterse filosofie: het (spirituele) ontwaken, wakker worden ook wel verlichting genoemd. Ontwaken uit de onophoudelijke, chaotische en onsamenhangende manier van denken en de werkelijkheid interpreteren waardoor de meeste mensen hun gedrag laten leiden. Je ontwaakt in een zuiver, transparanter, leeg en helder bewustzijn dat vrij is van alle eerdergenoemde aspecten.
Deze ontwikkelingspaden staan beschreven in de wijsheidstradities van Zen, het Boeddhisme, Taoïsme, Hindoeïsme en Soefisme. Hier gaat het veel meer om transformatie van bewustzijns-toestanden.
Door meditatieve en completatieve technieken oefenen mensen in het ontsluiten van nieuwe en hogere bewustzijnstoestanden. Net als de verborgen mechanismen in de westerse aanpak, zijn ook deze bewustzijnstoestanden op hun beurt weer verborgen. Je kunt ze alleen ervaren als je er tijd en energie insteekt om te beoefenen. Na een wat langere tijd van beoefening ervaar je stap voor stap een intenser gevoel van verbinding, innerlijke rust, een helder inzicht en bewustzijn en een verruimd identiteitsbesef. Dit kan zich ook uiten in het één voelen (en zijn) met alles en een diepere staat van liefde en vreugde. De illusie van het ego dat we afgescheiden zijn en dat we beschermd moeten worden, lost langzaam op waardoor de verbinding met iedereen op alle niveaus toeneemt. Je hebt een ego, en dat is oké, maar je bent niet je ego!
De nieuwe en hogere bewustzijnstoestanden doen zich niet via rationeel inzicht voor, zoals in tegenstelling tot de ontwikkelingspsychologie. Het vraagt oefenen, oefenen en oefenen. In deze oeroude wijsheidstradities treffen we nergens een verwijzing aan naar de bewustzijnsstructuren die gebaseerd zijn op de Westerse ontwikkelingspsychologie.
Impact leiderschap-, team-, en organisatieontwikkeling
Wat is de impact van deze twee visies op leiderschap?
Leidinggevenden hebben een enorme invloed op de mate van team-, en organisatieontwikkeling. Zij zijn de sleutel tot team- en organisatieontwikkeling. Sterker nog er bestaat een relatie tussen de individuele bewustzijnsstaat van de leidinggevende en de mate van ontwikkeling van het team en organisatie.
De bewustzijnsstaat van leidinggevende is het fundament voor de team-, en organisatieontwikkeling. Onder de bewustzijnsstaat versta ik hier zowel het bewustzijn van de structuren (Westen) als van de bewustzijns-toestanden (Oosten).
Leiders die zich onvoldoende bewust zijn van hun eigen bewustzijnsstructuur zijn vaak zelf de barrière voor de resultaten en verdere ontwikkeling van het team. Helaas wordt dit vanuit hun eigen bewustzijnsstructuur vaak geprojecteerd op de teamleden en de buitenwereld. Ze plaatsen het probleem buiten zichzelf en zijn zich niet bewust dat zij een onderdeel zijn van, en in verbinding staan met het probleem. Ze zijn er zelf mee verbonden. Dit inzien is een eerste stap richting de oplossing!
Hoofd zonder lichaam
Leiderschap zonder de kwaliteiten van het Oosten kenmerkt zich door veel rationele inzichten en cognitie. Dit biedt de mogelijkheid om de volgende ontwikkelingsstap te zetten. Door de aanwezigheid van een ik-identiteit, gejaagdheid, onrust en een chaotische geest is er weinig verbinding en empathie. Het is als een hoofd zonder lichaam!
Leiders die niet oefenen in het ontsluiten van nieuwe en hogere bewustzijnstoestanden blijven onrustig en gehaast. Ze duwen, zijn vaak impulsief, ervaren geen verbinding en hebben een beperkte mate van empathie met teamleden. Ze hebben niet het geduld om echt de verbinding aan te gaan en te voelen hoe het voor een ander is. Ze hebben geen innerlijke rust waardoor bewustzijn in het moment weggeduwd wordt door de oude bekende mechanismen. Daardoor treedt er geen verandering/ontwikkeling op in denken en gedrag.
Lichaam zonder hoofd
Leiderschap zonder de kwaliteiten van het Westen kenmerkt zich door veel verbindingsgevoel, intensiteit en rust. Doordat deze leiders geen overzicht hebben van de andere (hogere) bewustzijnsstructuren blijven de oude vertrouwde mechanismen (gedrag- en denkpatronen) functioneren waardoor de volgende ontwikkelingsstappen (andere paradigma’s) niet volgen. Het is een lichaam zonder hoofd!
Integrale ontwikkeling
Ik ben van mening dat leiderschapsontwikkeling het fundament is voor team-, en organisatieontwikkeling. Leiderschapsontwikkeling vraagt zowel de aanpak van het Westen als de aanpak van het Oosten. Het gaat om en/en; niet om of/of. Het een kan niet zonder het ander. Leidinggevenden die zich maar op een van de twee manieren ontwikkelen blijven, en zijn, uit balans.
Dit is de reden waarom wij in onze programma’s mensen laten kennismaken met een uitgebreid scala aan instrumenten van rationele structuren tot intuïtief bewustzijn. In ons leiderschapsprogramma Power of Presence combineren we de psychologische kennis uit het Westen met de filosofie uit het Oosten. Juist deze combinatie leidt tot integratie.
Ik heb mij in deze blog mede laten inspireren door Ken Wilber zijn visie van integrale persoonlijkheidsontwikkeling.
Kijk voor meer informatie over ons leiderschapsprogramma Power of Presence op de pagina met het volledige programma. Twee keer per jaar starten we met een nieuwe groep. Bekijk de data in het voorjaar van 2020.
