Bij bewustzijns- en leiderschapsontwikkeling worden mensen zich bewust van hun persoonlijkheid of ego met haar gewoontepatronen of overlevingsmechanismen. Deze gewoontepatronen zijn meestal al vroeg in het leven ontstaan om zich te beschermen tegen kwetsbaarheid, onzekerheid en afwijzing. Het zijn patronen die zich laten indelen in de categorie vechten, vluchten of verlammen. Ze kosten energie en zetten het lichaam onder spanning.
Voorbeelden van gewoontepatronen zijn perfectionisme, pleasen, rationaliseren en jezelf wegcijferen. De patronen zijn er overwegend op gericht dat je enerzijds jouw autonomie en anderzijds jouw portie liefde en waardering van anderen veilig stelt en beschermt. Het ego is immers verslaafd aan erkenning van anderen.
Gedragspatronen doen zich geautomatiseerd voor, totdat we er ons bewust van worden. Daarmee is het (h)erkennen van deze gewoontepatronen een eerste stap; het ont-wikkelen van deze patronen een volgende. Gewoontepatronen zijn hardnekkig en laten zich niet zonder meer uit de ‘wikkels’ halen. Het onbewuste geautomatiseerde patroon wordt dan wel bewuster, maar heeft de neiging zich bij de eerste de beste trigger weer eindeloos te herhalen. Het chagrijn of verlangen kan dan toenemen om vrijer te worden van dit patroon, maar hoe doe ik dat dan?
Hoe doe ik dat dan?
Bij de vraag ‘hoe doe ik dat dan’, is doen het werkwoord. Maar het ont-wikkelen zit niet in doen, maar juist in ‘niet doen’ en aandachtig in het hier en nu aanwezig zijn. De taoïsten hebben een concept dat ze Wu Wei noemen: de kunst van het niet doen. Niet weten is een actieve, bewuste en pure vorm van handelen vanuit rust of vanuit zijn. ‘Niet doen’ is nadrukkelijk dus iets anders dan iets doen of niets doen.
Bij ‘niet doen’ activeer je de waarnemer in jou. De waarnemer die kan kijken wat jij doet en laat. Als je kunt kijken naar jezelf, neem je afstand, zoom je uit. Hierdoor kun je observeren zonder iets te willen grijpen of vast pakken. ‘Niet doen’ is zogezegd een staat van zijn die voort komt uit rust en kalmte en kan los laten. ‘Niet doen’ doorstaat het ongemak van de neiging niet doen, waardoor de kracht en intensiteit van de neiging kan afnemen. Dan ontstaat er meer ontspanning en ruimte.
Niet weten
‘Niet weten’ is een variant op ‘niet doen’. Als je open staat voor niet weten, sta je open voor oneindig aantal mogelijkheden die in het potentieel aanwezig zijn. Niet weten is niet hetzelfde als twijfelen. Twijfelen gaat veel meer over onzekerheid, spanning, vastklampen en gericht op het vinden van een ander houvast. Niet weten geeft juist ruimte. Pas als je niet weten toelaat, ontstaat er ruimte voor nieuwe inzichten en ontwikkeling. Het is voorwaarde voor creativiteit en het ontdekken van nieuwe wegen en mogelijkheden. Het vraagt te vertrouwen op wat er in het potentieel mogelijk is, zonder je vast te klampen aan een vooraf gesteld doel of resultaat.
In een wereld waar we op zoek zijn naar zekerheden en houvast, is het niet eenvoudig om niet weten toe te staan. Zeker als je manager bent, wordt er vaak van je verwacht dat je de expert bent of dat je duidelijkheid kunt geven. Niet weten kan dan voelen als onzeker of incapabel. Welke ruimte ontstaat er als we dit omdraaien? Namelijk dat ‘niet weten’ juist voorwaarde is voor creativiteit en ontdekken van nieuwe mogelijkheden. Juist als je het ‘niet weten’ toelaat, ontstaat er ruimte voor potentieel.
Trage vragen
- Welke gewoontepatronen herken je bij jezelf?
- Wat gebeurt er in jou als je een neiging tot een gewoontepatroon ‘niet doet’?
- Hoe is het voor jou om aan te geven dat je iets niet weet?
- Wat wordt er mogelijk als je ‘niet doen’ en ‘niet weten’ gaat toestaan voor jezelf?
De tweede van de vijf modules van ons intensieve leiderschapsprogramma Power of Presence gaat over aandacht. Aandacht gaat over vertragen, aansluiten en ontspannen. Ben je mindful of zit je mind full? Kijk hier voor meer informatie over dit programma.
Foto © Helene Kock
