Als ik binnen organisaties in gesprek raak over leiderschap of persoonlijk leiderschap, stel ik vaak de vraag: leid jij je persoonlijkheid of lijd jij aan je persoonlijkheid?
Een vraag die altijd een glimlach of een frons oplevert. Want als ik mijn persoonlijkheid leid wie, of wat, is dan die ik? Die ik kan dan niet de persoonlijkheid meer zijn en moet ook ruimer, groter en omvattender zijn dan het ik, want anders kan het de persoonlijkheid niet waarnemen of overzien.
En als ik aan mijn persoonlijkheid lijd, wie of wat is er dan dat lijdt? Dit kan dan niet meer de persoonlijkheid zijn; er moet iets meer zijn dan de persoonlijkheid alleen. De persoonlijkheid moet onderdeel zijn van iets groters, een onderdeel van een groter geheel.
Impact van de persoonlijkheid
Ook al maakt de persoonlijkheid deel uit van een groter geheel, toch heeft de persoonlijkheid iedere dag, uur, minuut en seconde een zeer grote, en vaak alles bepalende invloed op ons als mens. Ons gedrag, denken, voelen, emoties zijn allemaal een gevolg van de persoonlijkheid. Persoonlijk leiderschap is daarom ook een hot item binnen leiderschapsprogramma’s. Het wordt gezien als het ‘instrument’ om veranderingen binnen teams teweeg te brengen.
Termen als verandermanagement, transformatiemanagement en wendbaar leiderschap gaan in essentie eigenlijk alleen maar over de bewust-wording en/of gewenste verandering van de persoonlijkheid van mensen. Als mensen weerstand hebben of het moeilijk vinden om met veranderingen om te gaan, is de persoonlijkheid van de mens aan het werk.
Kortom, leiderschap over je persoonlijkheid oftewel persoonlijk leiderschap is het fundament van leiderschap.
Ik gebruik graag streepjes in woorden om de componenten waaruit het woord is opgebouwd, helder te maken. Voor mij gaat persoonlijkheidsontwikkeling dus om persoonlijkheids-ont-wikkeling: het ontwikkelen, uit de wikkels halen van de persoonlijkheid.
Ontwikkeling en vorming van persoonlijkheid
Voordat we de persoonlijkheid uit de wikkels gaan halen, is het goed om even stil te staan bij de totstandkoming van de wikkels, de vorming van de persoonlijkheid.
Vanaf de geboorte en in onze vroege jeugd ontwikkelt zich de persoonlijkheid, de vorming van de persoonlijkheid. Een proces waar we als mens allemaal doorheen gaan. De vorming van de persoonlijkheid wordt door veel factoren beïnvloed: cultuur, opvoeding, geloof, waarden en normen, ervaringen, gezin van herkomst en gezinssamenstelling, scholing, sociale activiteiten, gezondheid, land of streek waar je opgroeide zijn wezenlijke factoren die hierbij een rol spelen. En deze verschillende factoren zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden, hangen samen en beïnvloeden elkaar. Iedereen heeft op al deze terreinen verschillende ervaringen en dat is misschien wel de reden waarom ieder mens zo uniek is. We zijn allemaal op een andere manier gevormd.
De vorming van onze persoonlijkheid is dus een proces van interacties dat optreedt tussen de persoon en bovengenoemde factoren. De persoonlijkheid leert in al deze contacten en interacties met de omgeving, mensen, situaties een weg te vinden en hoe hij zich staande kan houden in de maatschappij.
Persona betekent in het Latijn masker, oftewel de persoonlijkheid is het masker wat we aan de buitenwereld tonen; hoe we geleerd hebben om ons te laten zien en hoe we ons staande kunnen houden in de maatschappij.
Identificatie: ik ben mijn persoonlijkheid
Nu treedt er tijdens deze vorming van de persoonlijkheid een merkwaardig proces op. We gaan ons (onbewust) steeds meer identificeren met de persoonlijkheid met als gevolg dat we denken dat we de persoonlijkheid zijn. Uitspraken als ‘zo ben ik nu eenmaal’ en ‘dat is de aard van het beestje’ benadrukken deze identificatie met de persoonlijkheid. De conclusie wordt dan dat ik mijn persoonlijkheid ben. Dit is op zich niet vreemd en ook logisch want wat als er geen besef of bewustzijn is van een andere (bewustzijns)staat dan de persoonlijkheid, is dat wat er gebeurt. We zijn op dat moment onbewust van de identificatie met de persoonlijkheid of van het bestaan van de persoonlijkheid.
We zien dit proces van identificeren met iets trouwens ook veel gebeuren in ons dagelijks leven. Uitspraken als ik ben boos, ik ben verdrietig, ik ben blij of verliefd getuigen allemaal van identificatie met een gevoelsstaat die op dat moment in ons aanwezig is en die we herkennen. Naast het identificeren met een gevoelsstaat kunnen we ons ook identificeren met een gedachte, overtuiging of rol. Ik ben een leidinggevende, ik ben man of vrouw, ik ben christen, moslim, ik ben dom, ik ben perfect, ik ben moe. Allemaal identificaties in een kleinere vorm op onderdelen van de persoonlijkheid. Maar wat is nu het effect van identificatie?
Als we ons identificeren met onze persoonlijkheid, treedt er een proces van vernauwing op. Je gaat je als het ware beperken tot deze identificatie en ook vaak handelen vanuit deze beperking.
Dus als ik boos ben, dan ga ik reageren vanuit mijn boosheid op de ander. Dan treedt het meer automatische patroon in werking van hoe ik mij altijd gedraag als ik boos ben. Dat kan zijn schreeuwen, weglopen, met deuren gooien of mijn vuisten ballen.
Wat we in dit voorbeeld zien is dat identificatie met welke staat dan ook leidt tot een beperking van mijn mogelijkheden. Is er dan helemaal geen ontkomen aan dit patroon?
Ont-wikkelen van de persoonlijkheid
Jawel. Op het moment dat je bewust-zijn hebt en stil staat bij het proces van identificatie, blijft er een ruimte over die jou in staat stelt om niet de geautomatiseerde gedrags- en of denkpatronen te volgen. Op het moment dat je bewust bent van de boosheid die in jou ontstaat (wat een andere gedachtegang is dan ik ben boos) en je blijft van een afstandje kijken naar je eigen boosheid (en handelt niet) dan leert het lichaam om niet opnieuw de automatische patronen in werking te zetten. Hierdoor wordt je keuzemogelijkheid in het hier en nu ruimer en groter.
Zoals uit dit voorbeeld blijkt, is bewustzijn van wat er gebeurt de sleutel voor de verandering. En dit mechanisme geldt voor iedere identificatie van de persoonlijkheid.
Denk bijvoorbeeld ook aan mensen die hun hele leven dienstverlenend zijn geweest en zichzelf hebben weggecijferd. Of aan mensen die geen nee kunnen (of durven) te zeggen en ineens dit gaan doen of mensen die stil blijven of blokkeren bij dominant gedrag. Het fundament voor de transformatie is bewustzijn van de situatie in het hier en nu: wat speelt er in mij; wat neem ik waar in mijzelf? En vervolgens het niet doen; niet handelen overeenkomstig je oude geconditioneerde gedrags-, denkpatronen en blijven voelen in het hier en nu.
De conditionering zal als gevolg van deze vaardigheid uiteindelijk uitdoven. Dit gebeurt niet van vandaag op morgen. We moeten de kracht van oude patronen niet onderschatten en het lichaam kent deze geautomatiseerde reactiepatronen al heel wat jaren. Zie het meer als een propeller die draait en waarvan we de knop uitzetten en die als gevolg hiervan uiteindelijk tot stilstand komt.
Hoe minder identificatie met de persoonlijkheid hoe ruimer, rustiger en ontspannener het wordt. Immers, als alles er mag zijn in het leven dan is er niets meer om op aan te slaan, je tegen te verzetten en dat geeft een enorme rust.
Spreekt deze ontwikkeling jou tot de verbeelding? Tijdens het leiderschapsprogramma Power of Presence kun jij ook een impactvolle stap voorwaarts zetten in jouw bewustzijnsontwikkeling en persoonlijk leiderschap. Kijk voor meer informatie bij het programma.
