Uit De zeven eigenschappen van effectief leiderschap van Stephen Covey kennen we het levensprincipe ‘begin met het eind voor ogen’. Dit einde kun je heel letterlijk vertalen naar de periode voordat je dood gaat. Dat deed Bronnie Ware, verpleegster in de palliatieve zorg. Zij sprak met veel ouderen in hun laatste levensfase over waar ze spijt van hadden, terugkijkend op hun leven. Wat zouden ze achteraf anders hebben gedaan? Voordat je sterft, kun je helder terugkijken op je leven.
Na vele gesprekken viel het haar op dat de antwoorden veel overeenkomsten vertoonden. Zij schreef hier een boekje over: The top five regrets of the dying in 2012 wat in het Nederlands is vertaald met de titel Als ik het leven over mocht doen. Bronnie Ware wist dat als mensen zouden weten waar ze spijt van krijgen, ze ook weten wat ze nu kunnen doen om die spijt te voorkomen. Dit was de top 5 van meest genoemde antwoorden:
1. Ik zou willen dat ik de moed had gehad om een leven te leiden, trouw aan mezelf en niet het leven dat anderen van me verwachtten
Dit was de meest voorkomende spijt van allemaal. Als mensen beseffen dat hun leven bijna voorbij is en er helder op terugkijken, is het gemakkelijk om te zien hoeveel dromen onvervuld zijn gebleven. De meesten hadden nog niet de helft van hun dromen gehonoreerd. Ze stierven in de wetenschap dat het te wijten was aan keuzes die ze hadden gemaakt, of juist niet hadden gemaakt. Gezondheid brengt een vrijheid die maar weinigen beseffen, totdat ze het niet meer hebben.
Trage vraag: in hoeverre leef jij je eigen leven in plaats van het leven van wat een ander van je verwacht? Je ouders? Je partner? Je (geloofs)gemeenschap?
2. Ik zou willen dat ik niet zo hard had gewerkt
Dit kwam van elke mannelijke patiënt die ze verzorgde. Ze misten de jeugd van hun kinderen en het gezelschap van hun partner. Vrouwen spraken ook over deze spijt, maar aangezien de meesten van een oudere generatie waren, waren veel van de vrouwelijke patiënten geen kostwinners. Mannen die ze verzorgde, hadden er diep spijt van dat ze zo’n groot deel van hun leven op de tredmolen van een werkend bestaan hadden doorgebracht.
Trage vraag: Hoeveel tijd ben jij er voor de mensen die voor jou het belangrijkst zijn in je leven? Zijn er mensen met wie je graag meer tijd zou willen doorbrengen? Waar wacht je op?
3. Ik zou willen dat ik de moed had gehad om mijn gevoelens te uiten
Veel mensen onderdrukten hun gevoelens om vrede met anderen te bewaren. Als gevolg daarvan namen ze genoegen met een middelmatig bestaan en werden ze nooit wie ze echt konden worden. Velen ontwikkelden ziekten die verband hielden met de bitterheid en wrok die ze als gevolg daarvan droegen.
Leer jezelf te vertellen wat je wél wilt, in plaats van wat je niet wilt. Uit je gevoelens en vertel wat je wel wilt.
Trage vraag: in hoeverre benut jij je gevoelens en emoties om goed te zorgen voor jouw eigen behoeften?
4. Ik zou willen dat ik contact had gehouden met mijn vrienden
Vaak beseften ze pas de voordelen van oude vrienden in hun stervensweken en het was niet altijd mogelijk om ze op te sporen. Velen waren zo verstrikt geraakt in hun eigen leven dat ze in de loop der jaren belangrijke vriendschappen hadden laten glippen. Er waren veel mensen met spijt over het niet besteden van tijd en aandacht aan vriendschappen. Iedereen mist zijn vrienden als ze stervende zijn.
5. Ik wou dat ik mezelf gelukkiger had laten zijn
Dit is een verrassend veel voorkomende. Velen realiseerden zich pas op het einde dat geluk een keuze is. Ze waren vast blijven zitten in oude patronen en gewoonten. Het zogenaamde ‘comfort’ van vertrouwdheid stroomde over in hun emoties, evenals in hun fysiek. Door angst voor verandering deden ze tegenover anderen en zichzelf net alsof ze tevreden waren, terwijl ze diep van binnen ernaar verlangden om vaker te lachen en weer spontaniteit en gekkigheid in hun leven te hebben.
Trage vraag: waar heb jij tot nu toe het meeste spijt van, en wat wil je bereiken of veranderen voordat je sterft?
Foto © Helene Kock
