Dat onze complexe, continu veranderende wereld een VUCA wereld is (Volatile, Uncertain, Complex, Ambigue), hebben we inmiddels wel begrepen. Ook beseffen we dat dit nieuwe vaardigheden vraagt van ons leiderschap om ons aan te kunnen passen aan deze VUCA werkelijkheid. We zijn alleen nog niet altijd in staat om het nieuwe leiderschap ook te belichamen, oftewel het in ons gedrag, vaardigheden en overtuigingen te tonen. Dit vraagt om zelfreflectie van het hoogste leiderschap met als centrale vraag: welke nieuwe mindset en leiderschapsskills mag ik ontwikkelen zodat ik eraan bijdraag om onze organisatie adaptief te laten zijn?
Aan de ondersteunende instrumenten zoals waardenkompas en leiderschapsprofielen, vaak door HR ontwikkeld en uitgedragen, ligt het niet. Daar komt de balans tussen taak en resultaat aan de ene kant en mens en ontwikkeling aan de andere kant, vaak best goed uit de verf. Het belichamen van wendbaar leiderschap vraagt echter bewustzijnsontwikkeling van alle mensen die zich leider of chief mogen noemen.
De grote uitdaging is dat het aanpassen aan de complexe wereld om transformatie van mensen vraagt en dat is wat anders dan het veranderen van structuren, processen en systemen. Ik schreef eerder dit blog over het verschil tussen veranderen en transformeren.
Wendbaar leiderschap voor de complexe wereld
Ik reserveer het begrip wendbaar leiderschap voor leiderschap dat in staat is zich voortdurend aan te passen aan de complexe en onvoorspelbare en onzekere wereld. En vooral in het onvoorspelbare en onzekere zit hem de crux. Mensen houden namelijk niet van onzekerheid en onvoorspelbaarheid. Zeker niet in een omgeving waarin aandeelhouders bij voorkeur 5 jaar vooruit zekerheid willen hebben over de opbrengst en winst van een onderneming.
Om deze onzekerheid te lijf te gaan, hebben mensen controlemechanismen ontwikkeld om deze onzekerheid te maskeren en werken we in onze besturing met scenario’s die vaak door eindeloze analyses of analisten van consultancybureaus zijn berekend. Deze scenario’s zitten zo boordevol aannames, dat ze alweer achterhaald zijn voordat de inkt droog is. Toch volgen we deze scenario’s die we dan met een hogedrukspuit de organisatie injagen als ambitie: doelstellingen die in euro’s en aantallen worden vertaald naar beoogde resultaten in persoonlijke bonus score cards. Soms zo ambitieus dat er alleen al energieverlies optreedt door de perceptie van onhaalbaarheid ervan. De druk neemt toe en de leiderschapsstijl kenmerkt zich door duwen en pushing against.
Mindshift wendbaar leiderschap
Om wendbaar leiderschap in een complexe wereld effectief te belichamen, is transformatie van de menselijke mind nodig: een mindshift dus. Dit vraagt als eerste zelfreflectie van de leiders zelf. Wendbaar leiderschap vraagt een andere mindset en leiderschapsstijl waarin de focus op analyseren en zeker willen weten overstegen wordt door ‘niet weten’, onzekerheidsvaardigheid en continu leren. Een mindset waarin de neiging tot voorspellen, controleren en beheersen plaats maakt voor aanvoelen en continu inspelen op nieuwe omstandigheden. En waarin we sociale en intermenselijke vaardigheden meer waarderen en stoppen met het overwaarderen van vooral analytische vaardigheden. Het vraagt het afleren van bestaande mentale modellen en gewoonten en de neiging om het zeker te willen weten.
Mastering new skills
De belangrijkste vaardigheid in een complexe wereld is mentale flexibiliteit om continu nieuwe dingen te leren en oude mentale modellen los te laten. Yuval Noah Harari, de Israëlische historicus en bestsellerauteur van o.a. Sapiens en Homo Deus, noemt dit Mastering new skills: een meester zijn in het aanleren van nieuwe kennis en vaardigheden. Dit vraagt om continu aanleren van nieuwe kennis en vaardigheden wat we tegenwoordig steeds vaker tegenkomen als reskilling en upskilling. Als je dat niet doet, word je irrelevant door alle (technologische) ontwikkelingen. Dit geldt ook voor leiderschapsvaardigheden!
Een mentale shift van bestaand naar wendbaar leiderschap heeft de volgende elementen in zich:
| Leiderschap in een schijnbaar maakbare wereld | Wendbaar leiderschap in een complexe wereld |
| Werken vanuit vooraf vastgestelde doelen en resultaten (pushing against) | Werken vanuit een hoger doel en potentieel en de eerste stappen voorwaarts (flow with) |
| Beheersen, voorspellen en controleren met focus op analytisch vermogen (IQ) | Aanvoelen en inspelen, vertrouwen geven en onzekerheidsvaardigheid |
| Focus op taak, processen en resultaat | Balans tussen taak en relatiegerichtheid |
| Oplossingsgericht: processen en procedures boven mensen plaatsen | Emotioneel en sociaal intelligent: mensen en hun interactie boven processen en procedures plaatsen |
| Transactioneel leiderschap met verandervaardigheden vaak gericht op bovenstroom van structuur, systemen en processen | Transformationeel leiderschap met transformatievaardigheden met oog voor menselijke ontwikkeling en leren vanuit een sociaal veilig leerklimaat (care to dare) |
Ontwikkeling naar nieuw leiderschap is ook een transformatie
De ontwikkeling naar nieuw leiderschap is een transformatieproces. Wendbaar leiderschap vraagt dus om een ander leiderschapsprofiel dan waar we de afgelopen decennia leiderschap aan hebben toegedicht. Het stereotype beeld van het bestaande leiderschap is echter onbewust ook het selectieprofiel voor toekomstig leiderschap: we selecteren onbewust ook in directieteams mensen die op ons lijken. Als je start met het benoemen van mensen met talent voor wendbaar leiderschap, is de trek- en duwkracht van het bestaande leiderschap nog een tijdlang dominant. Dit leidt ook tot weerstand tegen nieuw leiderschap.
Vandaar dat het cruciaal is dat de hoogste leiders een heldere en doorleefde visie hebben op toekomstig leiderschap en dat ze zelf open staan voor een persoonlijke transformatie naar nieuw leiderschap. Wendbaar leiderschap gaat eerst door de leiders zelf heen en dit vraagt om een mindset van afleren en loslaten van bestaande mentale overtuigingen en zichzelf opnieuw uitvinden. Een proces wat onzekerheid en ongemakkelijkheid met zich mee brengt. Ook in de directie is mastering new leadership skills dus een continu leerproces.
In ons leiderschapsprogramma Power of Presence staat transformatie naar wendbaar leiderschap centraal. Meer weten? Kijk bij het programma voor meer informatie.
Foto © Helene Kock
