De cultuur en hiermee de resultaten van een bedrijf hangen nauw samen met de persoonlijkheid, staat van bewustzijn en waarden van degenen aan de top; zij zetten de toon die als een klankschaal door de hele organisatie galmt.
In zijn boek Een voor allen, allen voor een, waarom leiders een cultuur van veiligheid moeten creëren, poneert Simon Sinek, bekend van de Why en de Golden Circle, de stelling dat het de essentiële taak van leiders is om een cultuur van psychologische veiligheid te creëren. Als leiders prioriteit geven aan het welzijn van hun mensen en een Cirkel van Veiligheid creëren, zijn mensen bereid alles te geven om het welzijn van elkaar en van de organisatie te beschermen en bevorderen. Empathie is hierbij de lijm tot onderlinge verbinding.
“Niet de grootte of middelen van een organisatie, maar haar cultuur bepaalt in hoeverre een organisatie in staat is zich aan nieuwe tijden aan te passen, tegenslagen te overwinnen en vernieuwingen door te voeren… Als mensen zich in een Cirkel van Veiligheid bevinden, elkaar vertrouwen, zowel hun successen als teleurstellingen met elkaar delen en elkaar vertellen wat ze weten en wat ze niet weten, dan vormen we een team en ontstaat er innovatie. Dat is heel natuurlijk en logisch”.
Hormoonbalans bepalend voor psychologische veiligheid
Het interessante is dat Sinek hierbij de uitgangspunten van de evolutieleer en biologie hanteert en stil staat bij het hormonale systeem in het menselijk lichaam. Er zijn 4 primaire chemicaliën in ons lichaam die bijdragen aan de positieve gevoelens die voor geluk zorgen: endorfine, dopamine, serotine en oxytocine. Naast het geven van een goed gevoel, zorgen deze stofjes voor overleven.
Mensen hebben in essentie twee existentiële basisbehoeften: een plek in het grotere geheel en je kunnen onderscheiden als individu, autonomie. Mensen zijn op elk moment zowel individuen als leden van groepen. De stofjes endorfine en dopamine helpen ons vooruit als individuen. Sinek noemt ze daarom egoïstische stoffen. De andere twee, serotine en oxytocine, zetten ons ertoe aan om samen te werken en gevoelens als vertrouwen en loyaliteit te ontwikkelen. Ze helpen bij het versterken van sociale relaties en helpen bij onderlinge samenwerking. Deze stofjes noemt Sinek altruïstische stoffen.
Egoïstische stofjes endorfine en dopamine
Endorfine en dopamine zorgen voor ons overleven en zetten ons aan tot presteren en vooruitgang. Endorfine heeft één doel: het maskeert lichamelijke pijn, ons eigen drug. Het komt vrij bij stress of angst en vervangt fysieke pijn door genot. Het wordt ook wel ‘runner’s high’ genoemd en geeft atleten een gevoel van euforie. Het zorgt voor fysiek uithoudingsvermogen. De biologische noodzaak is dus gericht op overleven.
Dopamine zorgt voor een onmiddellijk gevoel van voldoening als we een doelstelling hebben gehaald of het gevoel hebben dat we iets bereikt hebben. Hoe groter het doel en hoe meer inspanning ervoor vereist is, des te meer dopamine we krijgen. Het geeft dus een goed gevoel om je flink in te spannen om iets voor elkaar te krijgen.
Endorfine en dopamine geven ons op korte termijn beloningen waarbij we onder bepaalde omstandigheden verslaafd kunnen raken. We genieten van een doelstelling halen of een wedstrijd te winnen, maar dat gevoel is van korte duur. Om dat gevoel of deze kick opnieuw te beleven, moeten we een nieuwe doelstelling halen of opnieuw een wedstrijd winnen.
Altruïstische stofjes serotine en oxytocine
Serotine en oxytocine zijn de smeerolie van ons sociaal gedrag. Ze helpen ons bij het vormen van vertrouwensrelaties en vriendschap en dragen eraan bij dat we voor elkaar zorgen. Als we samenwerken en op elkaar passen, belonen serotine en oxytocine ons met veiligheid, voldoening, geborgenheid, vertrouwen en vriendschap. Dankzij de stofjes serotine en oxytocine voelen we ons gewaardeerd in gezelschap van mensen die we vertrouwen. Het geeft ons het gevoel erbij te horen en we raken geïnspireerd om met ons werk het groepsbelang te dienen. Deze stofjes zorgen er vooral voor dat de Cirkel van Veiligheid sterk blijft.
Als de sociale stimulansen worden geremd, maken we minder serotine en oxytocine aan en worden we zelfzuchtiger en agressiever en steken stress en argwaan de kop op. Als we werken in een omgeving die sociale stimulans moeilijk maakt, neemt onze behoefte om collega’s of organisatie te helpen, af. Zonder gevoel van toewijding en saamhorigheid zullen ook anderen steeds minder bereid te zijn om te helpen en zo ontstaat een vicieuze cirkel.
Oxytocine zorgt voor het gevoel van vriendschap, liefde of diep vertrouwen. Het gevoel dat we krijgen als we iets aardigs voor iemand doen of als iemand iets aardigs doet voor ons. Ook bij fysiek contact komt oxytocine vrij. Oxytocine is het stofje dat ons helpt bij het bepalen van de mate van kwetsbaarheid die we aandurven. Het is een sociaal kompas dat aangeeft wanneer het veilig is om ons open te stellen en vertrouwen te geven en wanneer we ons beter afzijdig kunnen houden.
Waar dopamine onmiddellijk de behoeften bevredigt, werkt oxytocine op de lange termijn. Als we meer tijd met iemand doorbrengen, zullen we meer bereid zijn om ons in zijn gezelschap kwetsbaar op te stellen. Oxytocine versterkt ons immuunsysteem.
Cortisol
Waar bovengenoemde hormonen bijdragen aan positieve gevoelens, draagt het hormoon cortisol bij aan negatieve gevoelens en effecten in ons lichaam. Cortisol is het stresshormoon dat we aanmaken bij stress, angst en onzekerheid. Het zet aan tot vechten of vluchten en brengt je in een staat van verhoogde alertheid. Het is bedoeld om ons alert te maken op mogelijk gevaar en ons voor te bereiden op het nemen van extra beschermingsmaatregelen. Cortisol maakt het mogelijk om een langere tijd alert te blijven. Cortisol hoort niet in het lichaam te blijven. Een constante cortisolstroom bij chronische stress is schadelijk voor de gezondheid: het verhoogt je hartslag, vreet energie, zorgt voor bijnier uitputting en schakelt functies als spijsvertering en immuunsysteem tijdelijk uit. Het is dé oorzaak van het langdurige herstel van burn-out. Eenmaal langdurig cortisol in je lichaam, dan heeft dit heel lang nodig om weer uit je lichaam te komen.
Wat betekent dit voor leiderschap?
Het gaat om evenwicht te vinden. Als dopamine de primaire stimulans is kunnen we veel bereiken, maar zullen we eenzaam en onvervuld zijn, hoe rijk of machtig we ook worden. We krijgen een leven vol vluchtig genot en zijn altijd op zoek naar de volgende kick. Dopamine helpt ons nu eenmaal niet om zaken op te bouwen die blijvend zijn. Met alleen oxytocine bereiken we geen resultaten en creëren we een klimaat van psychologische veiligheid. En met een constante cortisolstroom door een voortdurend gevoel van onveiligheid, weten we zeker dat het met de gezondheid en de resultaten van de mensen en organisatie slecht afloopt. Als het hormonale systeem in balans is, kunnen we eindeloos veel bereiken. Een succesvol bedrijf of team is dus een kwestie van een biologisch evenwicht.
Trage vragen:
- In welke mate zijn de prestatie hormonen endorfine en dopamine bij jou aanwezig? En in jouw team?
- Heb jij voldoende oog voor de aanmaak van de sociale hormonen serotine en oxytocine die nodig zijn voor het gevoel van psychologische veiligheid?
- Hoe schat jij jouw ‘verslaving’ aan het stresshormoon cortisol in bij jou zelf? En bij collega’s in jouw team?
Meer artikelen lezen?
Op het blog van Power of Presence publiceren we regelmatig nieuwe artikelen over wendbaar leiderschap, ont-wikkeling van persoonlijkheid, de kracht van aandacht, emotie en in verbinding zijn, en invloed en communicatie.
Foto © Helene Kock
