Afhaken in een vergadering lijkt heel normaal. Het gebeurt heel vaak en als we het niet zeggen, dan kunnen we het wel zien door de non-verbale communicatie.
Online komt afhaken nog vaker voor dan als we met elkaar in dezelfde ruimte zitten, maar het effect is hetzelfde: we zijn niet met onze aandacht bij hetgeen op dat moment aan de orde is. Zeggen “ik haak af” is een vorm van geweldvolle communicatie en we gaan uit verbinding. En we weten dat we met geweldvolle communicatie een reactie van de ander oproepen. Die schiet in zijn of haar controle reflex en gaat vechten, vluchten of verlammen, waardoor er spanning komt in de communicatie.
Het verschil tussen geweldvolle en geweldloze communicatie
Over geweldloze communicatie hebben we veel geleerd van dr. Marshall Rosenberg (1934-2015). Hij heeft zijn leven gewijd aan het belang van geweldloze communicatie door wereldwijd deze vaardigheid in te zetten bij grote conflicten zoals het vraagstuk van Israel-Palestina. Zijn intentie was om wereldvrede te brengen met het aanleren van de vaardigheid non-violent communication oftewel geweldloze communicatie, waarvan hij zei “it’s simple, but not easy”. Geweldloze communicatie noem ik graag verbindende communicatie, want in het woord geweldloos zit nog steeds het woord geweld en alle woorden hebben energie en assiociaties in zich. De vier stappen van verbindende communicatie zijn inderdaad best simpel uit te leggen en te begrijpen, maar de toepassing ervan in de praktijk kent vele voetangels en klemmen.
De vier stappen zijn:
- Waarneming: wat je feitelijk waarneemt, ziet of hoort
- Gevoel: je zuivere gevoel in het hier en nu
- Behoefte: jouw behoefte die voortkomt uit jouw pure gevoel
- Verzoek: aan de ander of aan jezelf om tegemoet te komen aan deze behoefte
Er zijn vele overtredingen in de praktijk op deze vier stappen. Zo nemen we niet zuiver waar, maar interpreteren we er op los. We doen aannames, trekken conclusies en oordelen razendsnel op hetgeen we zien en ervaren. Daarnaast ontstaat er bias door stereotypering, classificatie, vergelijking, analyses en diagnoses en dit gebeurt ook nog eens vaak onbewust. Hierdoor wordt zuiver waarnemen al een ware kunde en kan er al veel ‘geweld’ in deze stap van geweldloze communicatie zitten.
Daarnaast zijn we vaak niet in staat om ons pure gevoel te benoemen, maar gebruiken we quasi-gevoelens zoals ‘ik voel me in de steek gelaten’. Daar kan de ander in beluisteren ‘door jou’ en daarmee wordt het opnieuw geweldvol. Het pure gevoel is ‘ik voel me alleen of eenzaam’. Aan behoefte en verzoek komen we in de praktijk vaak niet eens toe, waardoor we niet in verbinding, maar juist uit verbinding gaan en zijn.
Waarom is afhaken geweldvolle communicatie?
Afhaken is dus een vorm van geweldvolle communicatie. Als ik zeg ‘ik haak af’, kan ik hierin ‘door jou’ horen en hiermee wordt het geweldvol. De ander heeft waarschijnlijk niet de intentie om jou te laten afhaken. Integendeel, hij of zij wil graag zijn stem of mening laten horen in het vraagstuk wat op dat moment besproken wordt. Je zou afhaken nog een waarneming in jezelf kunnen noemen. We vergeten tijdens het afhaken sowieso vaak de waarneming, het pure gevoel, behoefte en verzoek te benoemen, waardoor de ander niet zoveel kan met jouw afhaken. Omdat alleen jij degene bent die verantwoordelijkheid kan nemen voor je eigen gevoel en behoefte, is noodzakelijk om aan te geven wat je nodig hebt van de ander. De ander kan jouw gedachten en behoeften immers niet raden als jij hier geen uiting aan geeft.
Afhaken wijst je op je eigen onmacht
Er gaat dus iets vooraf aan het afhaken. Een gedachte, oordeel, afleiding, gevoel, emotie, behoefte die geen ruimte krijgt. Een gedachte of oordeel kan bijvoorbeeld zijn dat het overleg wel erg lang duurt of dat die ene collega wel heel uitgebreid aan het woord is en bovendien steeds in de herhaling valt. Allemaal waarneming die vaak onmiddellijk wordt gegijzeld door een oordeel. Dit oordeel roept een gevoel of emotie op, in dit voorbeeld waarschijnlijk ongeduld of irritatie. Het uitspreken van deze gevoelens vinden we vaker ongepast dan gepast, waardoor we het gevoel voor ons houden en niet uitspreken. Als alternatief kiezen we dan voor afhaken of we gaan iets anders doen. Als we online zijn, kunnen we ook even alvast onze email of appjes beantwoorden. Herkenbaar?
Afhaken geeft je eigen onvermogen weer
Hiermee kom je eigenlijk terecht in je eigen onmacht, namelijk je onvermogen om je waarneming en gevoel te benoemen en te benutten voor je eigen behoefte en verzoek of voorstel richting de ander of jezelf. Deze vaardigheid noem ik ook wel de procesvaardigheid in communicatie. Je stapt af van de inhoud en stapt over naar de manier waarop het gesprek wordt gevoerd.
Je kunt hierbij bijvoorbeeld denken aan de procedure: hoeveel tijd hebben we voor dit agendaonderwerp of wat is de bedoeling van de bespreking van dit onderwerp? Willen we het onderwerp verkennen om onderlinge beeldvorming helder te krijgen of willen we een besluit nemen?
Afhankelijk van het doel van het onderwerp en de hoeveelheid tijd, is een interventie op ‘hoe’ we het onderwerp met elkaar bespreken wenselijk. En dit is zeker niet de taak van de voorzitter alleen. Iedereen heeft verantwoordelijkheid te nemen voor de eigen behoefte en het proces van het overleg. Want het is echt waar: als er één persoon afhaakt in een overleg, heeft dit impact op de energie en effectiviteit van het hele team. Dus afhaken zet je op het spoor van je eigen onvermogen om goed te zorgen voor wat jij nodig hebt om met volle aandacht betrokken te blijven bij een overleg.
Wat is het alternatief voor afhaken?
Om effectief te blijven in een overleg, is het gevoel van ‘afhaken’ als het ware een waarschuwingssignaal dat je niet meer met volle aandacht aanwezig bent. Deze waarschuwing is een innerlijke waarneming en zet je op het spoor van wat je nodig hebt om weer terug te komen met volle aandacht in bijvoorbeeld een overleg.
Welke informatie geeft mijn gevoel mij over mijn onderliggende behoefte en wat is mijn verzoek aan het team? Heel vaak heeft dit verzoek niks te maken met de inhoud van het onderwerp. Veel vaker is er een behoefte op het proces: afspraken en procedure, rolhelderheid en de manier waarop het gesprek gevoerd wordt. Je gevoel geeft je dus een waarschuwing dat er voor jou iets nodig is op het proces van het gesprek.
Deze procesvaardigheid staat of valt met het in eigendom nemen van jouw eigen gevoel of emotie op dat moment. Dat je dit gevoel of deze emotie serieus neemt en gebruikt en benut voor jouw onderliggende behoefte. Omdat gevoel en emotie in het hier en nu aanwezig zijn en vaak gevoeld worden in het buikgebied, vraagt het ook om in contact te zijn met je lichaam. Dit vraagt aandacht in het hier en nu en een ontspannen houding. Dit vraagt om de Power of Presence.
In het leiderschapsprogramma Power of Presence ontwikkelen we het bewustzijnsniveau wat nodig is om optimaal aanwezig te kunnen zijn met je aandacht in het hier en nu. Deze basishouding is cruciaal om in verbinding te staan met je eigen lichaam en gevoel en emoties. Deze verbinding is weer voorwaarde om verbindend te kunnen communiceren. Meer weten over Power of Presence? Kijk bij het programma voor meer informatie.
Foto © Helene Kock
