Ben ik mijn ego of heb ik een ego?

Maskers

Als een baby geboren wordt heeft het nog geen zelfbesef en ook nog geen denk- of gedragspatronen aangelegd. Op basis van de genen, het voorbeeld van de ouders, de opvoeding, de normen en waarden, cultuur en het geloof van de ouders en/of andere belangrijke mensen tijdens de opvoeding (zoals leraren) en de gebeurtenissen en ervaringen, ontwikkelt het kind zich tot een volwassene.

Totstandkoming gedragspatronen en geboorte van ego

De ouders/opvoeders hebben een ideaalbeeld van het perfecte kind en dragen dit, door de opvoeding, over aan het kind. Door middel van belonen en straffen en modelleren leert het kind hoe het zich “moet” gedragen en wat gewenst is of niet. Hierbij ontwikkelt het kind gedragspatronen maar ook denk-, en gevoelspatronen; een identiteit; een gevoel en weten van “dit ben ik”. Opmerkelijk hierbij is dat deze externe “stem” van de ouders door het kind wordt geïnternaliseerd en hierdoor een interne stem wordt van het kind. Deze interne stem vormt het vaak “kritisch” ge-weten en is de innerlijke norm geworden van het kind. Een proces wat we als mens allemaal doorlopen.

De westerse psychologie en psychotherapie hanteert bovenstaande ontwikkeling van het kind als uitgangspunt voor de vorming van superego en ego. Zij leggen de nadruk op een noodzakelijk sterk ego. De functie van het opbouwen van een ego is om te overleven, te beschermen en het geeft een houvast. Het ondersteunt kinderen om de koers niet te verliezen in buitenwereld. Ego is gefixeerd op overleven en opereert vanuit een controlerende structuur. Bedreigingen moeten worden afgewend en daarom wil ego alles in de hand houden en probeert buiten te houden wat haar bestaan bedreigt. Ego is het commandocentrum geworden van de psyche die alles onder controle houdt en gericht is op voortbestaan en overleven. Het denkt dat het de situatie in de hand heeft en biedt hiermee een gevoel van veiligheid en stabiliteit. Het bouwen van een ego is een belangrijke fase in de ontwikkeling van een kind.

Als we van een afstandje naar dit vormingsproces kijken, wat is het ego dan in essentie? Het is niet meer en niet minder dan een conceptuele ik, gebaseerd op identificaties en geconditioneerde opvattingen. We kunnen ego nergens in ons fysieke lichaam vinden.

Andere effecten van ego: het masker

Ego vervormt aan de andere kant ook dingen. Het leeft bij de basisgedachte van afgescheiden zijn en soms wil ego dat we sterk zijn als we ons onmachtig voelen, zelfverzekerd zijn als we ons onzeker voelen en proberen liefde te krijgen door anderen te pleasen of compromissen te sluiten. Onze innerlijke staat en gevoel is soms niet in overeenstemming met wat we aan de buitenwereld laten zien. We ontwikkelen dus een masker voor de buitenwereld. Sterker nog we weten niet meer dat we het masker dragen, maar we zijn gaan geloven dat we het masker zijn! Het identificeren met het masker is een onbewust en voortdurend proces, waardoor we er ook geen vragen bij stellen. Vergelijk het met de kikker die langzaam maar zeker gaar gekookt wordt in de pan en er niet uitspringt. Er is door de vorming van Ego geen besef (meer) van een andere (ruimere en oorspronkelijke) staat.

En dan komt er een fase in ons leven waarin we ervaren dat het masker (ego) niet meer functioneert of niet meer het gewenste resultaat oplevert. Een fase van crises waarin we soms gedwongen worden om alles los te laten, ons masker te laten vallen en de waarheid tegemoet moeten treden. Dit is vaak een interne strijd die gepaard gaat met veel emoties. Ego probeert vaak krampachtig haar voortbestaan te handhaven en geeft niet snel op. Het haalt alles uit de kast om haar vege lijf te redden met alle gevolgen van dien: vermoeidheid, strijd, verwarring, uitputting en soms burn-out. We ervaren dat de oude vertrouwde patronen niet meer werken, sterker nog juist tegen-werken. Maar de angst speelt in deze fase een cruciale rol. Want wie ben ik nog als ik bepaalde denk-, gevoels-, en gedragspatronen loslaat? Ben ik dan nog wel mezelf? . Voor Ego is dit de doodangst; de angst voor leegte, onzekerheid de fase van niet weten. Het hele conceptuele fundament van “ik”, ons zelf-beeld staat te schudden op zijn grondvest.

Val van het ego

Vaak zien we in deze cruciale fase ook dat voor sommige mensen de angst te groot is om de patronen los te laten en dan kiezen ze voor het handhaven van het masker omdat ze dan tenminste nog weten wie ze zijn en het een houvast geeft. Dan maar liever de “negatieve” effecten van het masker. Dan weet ik tenminste nog wie ik ben.

Hier staan we voor de fundamentele keuze transformeren of aanpassen? Aanpassen houdt in dat we de oude vertrouwde ego-patronen een beetje veranderen, zonder het conceptuele ik los te laten; een beetje alsof je je nagels vijlt. De scherpe randjes ervan afhaalt, waardoor je niet meer blijft haken.

Als we willen transformeren dan dienen we de onzekerheid toe te laten, te voelen en te leren om te gaan met een fase van niet weten. Een stap zetten zonder te weten waar je uitkomt. Geen gemakkelijke opgave. Niets meer verbergen en volledig aanvaarden van de nieuwe situatie dat deze is zoals hij is en we geen controle meer hebben over de bestaande situatie. Dit wordt ook wel de val van het ego genoemd.

Verbondenheid

Transformeren houdt ook in dat er geen weg meer terug is zoals het proces van rups naar vlinder. Als we niet meer zo bezig zijn ons begrensde zelf te bewijzen, te rechtvaardigen of te verdedigen dan kunnen we dieper ademhalen en ontspannen. Als we alles loslaten wat we denken over wie we zijn, creëren we een enorme innerlijke ruimte. Als we uit onze conceptuele ik-cocon zijn gestapt ervaren we een ruimere staat van mens-zijn waarin de wikkels van het verleden niet meer aanwezig zijn. We voelen ons vrijer, losser, ontspannen en we kunnen dieper ademhalen en alle vormen van de werkelijkheid aanvaarden. Er valt niets meer te verdedigen, er hoeft niets meer te veranderen en er is geen dreiging meer; vol-ledige rust en ont-spanning. Er is geen afgescheidenheid meer en we staan in een diepe verbinding met alles wat er is. Een verbondenheid die we lang niet hebben ervaren. Het lijkt wel of we zijn “geland” in een andere wereld.

Trage vragen:

  • Waarin herken jij jouw ego? Welke identificaties herken jij voor jezelf?
  • Waaraan herken je het ego bij anderen?