Netto positief leiderschap

In mijn zoektocht naar inspirerend en bewust leiderschap, ben ik al langere tijd geïnspireerd door Paul Polman, oud topman van Unilever. In het boek van Jeroen Smit uit 2019 met de titel ‘Het grote gevecht & eenzame gelijk van Paul Polman’, wordt de strijd beschreven die Paul Polman 10 jaar lang heeft gevoerd om te komen tot een transitie met het bestaande economische systeem waarin de aandeelhouder en korte termijn denken regeren.

Zijn eigen boek ‘Netto Positief – hoe je een succesvol en duurzaam bedrijf creëert: door meer te geven dan te nemen’ dat hij samen met Andrew Winston schreef, heeft me opnieuw geraakt en geïnspireerd. Netto positief is een oproep om meer terug te geven aan de wereld dan dat je er als bedrijf uit neemt. Een absolute aanrader voor iedereen die als bewuste leider wil bijdragen aan een betere wereld. Het boek biedt hoop voor de toekomst en beschrijft veel mooie voorbeelden. Deze hoop is er alleen als er op alle belangrijke plekken in het bedrijfsleven bewuste leiders aan het roer zitten die beseffen dat het aan hen in het hier en nu is om de wereld te redden! Dit klinkt dramatisch, maar de realiteit van klimaatverandering en ongelijkheid tussen arm en rijk in de wereld is ook een drama en de harde waarheid.

Wat is een netto positief bedrijf?

Paul Polman en Andrew Winston schetsen een visioen waarbij een netto positief bedrijf het welzijn verbetert voor iedereen op wie het bedrijf effect heeft en op elk gebied en elke schaal: elk product, elke uitvoerende handeling, elke regio en elk land en voor iedere stakeholder: voor medewerkers, leveranciers, sociale groeperingen, klanten en toekomstige generaties en de planeet zelf. Dit visioen is gericht op het realiseren van een levensvatbare economie en planeet en gaat ervan uit dat je de wereld moet verrijken om een relevant bedrijf te zijn. Oftewel dat de wereld beter af is omdat jouw bedrijf bestaat.

Geen enkel bedrijf omarmt op dit moment alle ambities die Polman en Winston voorstellen. Maar een groeiend aantal omarmt een aantal elementen van het netto positieve businessmodel en het kan een inspirerende leidraad zijn voor vele volgers. Onder de grotere bedrijven zijn dit IKEA, Mars, Patagonia, Tata en Triodos, Microsoft, Salesforce, DSM, Danone, Levi’s, L’Oreal, Mars en Mastercard. Unilever is in veel opzichten koploper en is dit ook gebleven na het vertrek van Polman in 2019.

Vijf principes van een netto positief bedrijf

Polman en Winston beschrijven vijf principes die als uitgangspunten dienen voor een netto positief bedrijf. Deze principes versterken elkaar en maken het mogelijk om een bedrijf te creëren dat meer geeft dan neemt. Het zijn principes en geen regels, want een bedrijf dat geleid wordt door principes, binnen een kader, is veel effectiever dan een bedrijf dat op basis van regels wordt geleid, aldus Polman en Winston. De vijf principes zijn:

Verantwoordelijkheid nemen voor alle gevolgen van de bedrijfsvoering op de wijdere wereld.
Gerichtheid op de langere termijn (terwijl je in elk tijdsbestek goede resultaten nastreeft) voor zowel bedrijf als maatschappij.
Scheppen van rendement ten gunste van alle stakeholders en prioriteit geven aan hun behoeften.
Partnerschappen aangaan ook buiten het bedrijf om een systeemverandering te bewerkstelligen.
Waarde en solide rendement voor aandeelhouders als resultaat, geen doel.

Als fundament onder deze vijf principes ligt het goed runnen van het bedrijf en is cultuur het bindmiddel om deze principes in samenhang te realiseren.

Huidige economische systeem onhoudbaar

We realiseren ons inmiddels allemaal dat ons huidige economische systeem onhoudbaar is. Het heeft twee fundamentele zwakheden: het is gebaseerd op oneindige groei op een eindige planeet en het komt slechts een klein aantal mensen ten goede, niet iedereen. Netto positief rekent af met 50 jaar focus op korte termijn en aandeelhouderswaarde, wat heeft gezorgd voor ongelijkheid en klimaatverandering. Zoals Paul en Andrew zo treffend beschrijven: “je kunt klimaatverandering of ongelijkheid niet aanpakken als je van het ene kwartaalverslag naar het andere moet rennen. Het denken in systemen en het aangaan van partnerschappen komt niet van de grond door korte termijn denken. De planeet is de grootste stakeholder van allemaal. Spreken kan hij niet, maar hij communiceert wel. Het extreme weer vandaag de dag is een waarschuwing voor wat ons te wachten staat en moeder natuur wint altijd”.

Cultuur als bindmiddel

Uiteindelijk vraagt het om de cultuur in lijn te brengen met de ideële doelstellingen en waarden van het bedrijf. Cultuur is het DNA van je organisatie. Een mooie metafoor voor cultuur is de ijsberg. Wat je zegt, ligt boven de wateroppervlakte. Wat je doet, ligt op het wateroppervlak. Het grootste deel van de ijsberg, onder de waterlijn, is wat iedereen gelooft. De cultuur en hiermee het succes van een organisatie wordt uiteindelijk bepaald door hoe de organisatie zich gedraagt en wat mensen werkelijk geloven.

Waarden als kompas zijn cruciaal voor een sterke cultuur. Waarden zijn de fundamentele overtuigingen waar een organisatie op drijft. Het betekenisvolle, zinvolle doel geeft de existentiële reden van bestaan aan: de manier waarop je een existentiële behoefte in de wereld bevredigt. Dat motiveert mensen en geeft richting aan de strategie en prioriteiten van het bedrijf. Cultuur toont hoe je jouw waarden en missie in je gedrag laat zien en wordt hiermee waarden in beweging. Het is een samenspel van bedrijfsovertuigingen die consistent in daden worden omgezet.

Wanneer de waarden, idealen en cultuur op elkaar zijn afgestemd, wordt het bedrijf een plek waar mensen graag werken. Het is een plek waar ieder zijn mogelijkheden optimaal kan ontwikkelen en waar waarden, de behoeften van de wereld en ieders kwaliteiten optimaal samenkomen. Als je een cultuur creëert die past bij de missie en die zich aanpast aan de wereld en de tijdgeest, wordt aan iedereen een gemeenschappelijke taal geboden. Het is het bindmiddel dat mensen samenvoegt om dienstbaar te zijn aan de wereld.

Creëren van een effectieve cultuur

Het opbouwen van een effectieve cultuur is een taak van de CEO en niet alleen van HR. Een effectieve cultuur bestaat niet zonder een grote meerderheid van medewerkers die het eens is en zich verbindt aan de doelstelling. Dat zorgt voor betrokkenheid en vertrouwen in de leiding, wat weer het bindmiddel is dat de organisatie bij elkaar houdt. Voor het opbouwen van een consistente en diepgewortelde cultuur is het betrekken van alle mensen cruciaal. Zonder betrokkenheid, geen commitment. Dit vraagt ook om inclusie van diversiteit en gelijkheid. Waar persoonlijke doelstellingen en missies verbonden worden met de missie van het bedrijf, versterken de doelstellingen van individueel, merk en bedrijf elkaar.

De hele infrastructuur, inrichting en besturing van de organisatie mag in lijn gebracht worden met de waarden en ideële doelstellingen, waaronder de beloning. Alle activiteiten mogen in lijn zijn met de doelstellingen en waarden zodat deze in het DNA van de organisatie komen. In besluitvorming is het belangrijk dat mensen de ruimte krijgen om lange termijn besluiten te nemen die in lijn zijn met de principes en waarden van de organisatie.

Ik zoom graag in op wat netto positief leiderschap kenmerkt volgens Polman en Winston. Netto positief leiderschap vraagt wat extra bovenop de leiderschapskwaliteiten die altijd belangrijk zijn zoals zelfdiscipline, hoge eisen stellen aan zichzelf en anderen, intelligentie, nieuwsgierigheid, aanpassingsvermogen, veerkracht en de essentie van het bedrijf willen begrijpen. Daarnaast zijn er vijf cruciale eigenschappen die iemand tot een netto positief leider maken:

Een zinvol doel hebben, plus plichtsbesef en dienstvaardigheid
Empathie: veel medeleven, nederigheid en menselijkheid
Een bovengemiddelde hoeveelheid moed wat hoofd en hart vraagt.
Kunnen inspireren voor een gemeenschappelijk doel en moreel leiderschap kunnen tonen
Open oog voor transformationele partnerschappen

Daarnaast gelden de waarden rechtvaardigheid, medeleven, waardigheid en respect als kompas voor het nieuwe morele leiderschap. Inspiratie ontstaat pas als daden kloppen met waarden, als je toont dat je ergens om geeft en er verband is met het grotere geheel.

Een inspirerend voorbeeld vanuit Unilever is dat alle medewerkers het reflectieproces doorlopen naar het eigen persoonlijke doel, waarbij ze zoeken naar persoonlijke antwoorden op vragen zoals: wie ben je en waarom ben je hier? Wat kun jij in het bijzonder doen om de wereld te verbeteren? Wat kun jij bijdragen wat groter is dan jij? Dit zorgt voor een intern kompas wat verbonden is aan het morele kompas van de organisatie. Hierdoor gaat het vonken op bijdragen die het individu en de organisatie overstijgen.

Uiteindelijk gaat netto positief over het terugvinden van onze menselijkheid in het werk: weten voor wie we werken, plus wat we graag zouden willen wat onze dierbaren later zeggen over hoe wij ons leven hebben besteed. Netto positief leiderschap is bewust leiderschap vanuit een holistisch wereldbeeld en een hoge mate van emotionele intelligentie; een radicaal ander leiderschapsprofiel dan wat decennialang dominant is geweest.

Trage vragen voor netto positieve leiders:

Wat kan ik doen om de wereld te verbeteren?
Wat zijn de grenzen en beperkingen van de wereld?
Waar doen we de mensheid tekort?
Een mooie opdracht hierbij is om aan bestuurders te vragen een brief te schrijven aan hun kleinkinderen over wat ze in hun rol als bestuurder hebben gedaan. Wat zou er in jouw brief staan?