De wereld verandert in een razend tempo. Om hier als bedrijf adequaat op in te spelen, wordt in toenemende mate een beroep gedaan op nieuwe leiderschapsvaardigheden van de mensen in de organisatie. Dat weten we al een tijdje, maar de coronacrisis toont in één impactvolle klap aan dat alles met alles is verbonden. Iedereen wordt nu ook direct uitgedaagd om dé kerncompetentie van de 21e eeuw onder de knie te krijgen: omgaan met onzekerheid en ‘niet weten’. Waarbij naast ratio en analyse, ook emotionele intelligentie steeds belangrijker is.
Door deze crisis zijn we er opeens van doordrongen dat de gecompliceerde wereld plaatsgemaakt heeft voor een complexe wereld. En dat is geen semantisch spelletje met woorden, maar een wezenlijk verschil in betekenis.
Het handzame Cynefin framework van David Snowden onderscheidt de volgende kenmerken van gecompliceerde en complexe vraagstukken:
| Gecompliceerd | Complex |
|---|---|
| Er is een voorspelbare opeenvolging van oorzaak en gevolg. | Er is weinig voorspelbaar – er is geen duidelijke opeenvolging van oorzaak en gevolg. |
| De beweging van patronen is lineair. | De beweging van patronen is circulair en onregelmatig – zelden lineair. |
| Je kunt alle elementen identificeren en uitvinden wat je ermee kunt en hoe zich tot elkaar verhouden. | Er zijn veel bewegende elementen die continu veranderen. Er gebeuren veel dingen tegelijk maar de verbanden daartussen zijn vaak onduidelijk. |
| Je kunt het analyseren en doorgronden. Je kunt er doorheen ‘denken’. | Je moet de signalen kunnen herkennen – dit vereist denken met al je intelligenties. |
| Je kunt een plan maken en dat min of meer volgen om te slagen. | Een plan maken is moeilijk/onmogelijk, omdat alle elementen blijven bewegen en veranderen. Je kunt dus alleen op zoek naar de eerste stap, deze zetten en dan aanvoelen wat zich daarna aandient. Dit proces herhaal je tot het niet meer nodig is. |
| Eerder opgedane kennis en ervaring is waardevol en goed te gebruiken. | Eerder opgedane kennis en ervaring zijn vaak niet meer relevant – het werkt niet perse nog een keer op dezelfde manier. |
| De omgeving is meestal stabiel. | De omgeving is vaak minder voorspelbaar en soms instabiel. |
| Er bestaat overeenstemming over het gewenste resultaat. | Er zijn vaak verschillende verlangens of meningen wat betreft het gewenste resultaat. |
| Je werkt toe naar een specifiek doel of je creëert een specifiek resultaat. Dit is een oplossingsgerichte benadering. | Het resultaat wordt gaandeweg duidelijk. Het helpt om een richtingsgevoel te hebben, hoewel dat niet altijd duidelijk zal zijn, vooral niet aan het begin. Het hechten aan een specifiek resultaat komt een complexe situatie echter zelden ten goede |
| Vooral betrekking op mechanische of technische kwesties of systemen, of op taken die baat hebben bij logische, lineaire benaderingen en waar je voorspelbare uitkomsten kunt verwachten. | Vooral betrekking op situaties waarin gevoelens, emoties, waarden, persoonlijke of professionele relaties of maatschappelijke of organisatiesystemen een rol spelen. |
In complexe situaties valt er dus niet meer te voorspellen. Gebeurtenissen en ontwikkelingen kunnen eigenlijk alleen nog achteraf verklaard worden, niet meer op voorhand ingeschat, laat staan voorspeld. Verandering kan bovendien overal vandaan komen. Hiërarchie is daarin niet (meer) van belang.
Gecompliceerde en complexe vraagstukken vragen dan ook om andere vaardigheden:
| Gecompliceerd | Complex |
|---|---|
| Een intellectuele, rationele, analytische, lineaire, heldere, praktische benadering is het beste. | Er is een intuïtieve, creatieve, fantasierijke, innovatieve, flexibele onderzoekende benadering nodig – compleet denken en compleet bewust zijn. |
| Eerder opgedane kennis en vaardigheden zijn belangrijk en waardevol. | Wen eraan dat je dingen niet weet en voel je daarbij op je gemak – leef in een gebied van ontdekkingen. |
| Gebruik je analytische vaardigheden om de situatie op te lossen. Creëer een reeks stappen die het probleem op kunnen lossen. | Beweeg tegelijkertijd mee met het grote geheel en de details met de constante beweging daartussen. Vind stap voor stap je weg vooruit. Zoek naar energiepatronen en – stromen in plaats van lineaire, causale verbanden. Kijk onder de oppervlakte. |
| Maak een plan en voer dat uit. Stop niet totdat het is afgerond. | Voel aan wanneer je actie moet ondernemen en wanneer je nog even moet wachten of een andere benadering moet kiezen. Dingen ontvouwen zich in een bepaalde stroom en ritme. |
| Volg de regels van de traditionele natuurkunde. | Herken alles als bewegende energie. Volg de regels van de kwantumfysica. |
| Het draait allemaal om plannen en uitvoeren. | Het draait allemaal om ontdekken en navigeren. |
Verschillende werelden
Een voorbeeld van een complex vraagstuk is de energietransitie en de realisatie van het klimaatakkoord. Onderdelen van deze energietransitie zijn gecompliceerd, zoals de techniek meestal gecompliceerd is en niet complex. De klimaattafels echter, met hun vele (politieke) belangen, zijn heel complex. Dit betekent dat er binnen een keten van klant tot klacht verschillende werkwijzen en competenties nodig zijn. Dit biedt ook nieuwe uitdagingen in de (financiële) besturing. Het vraagt veel empathie en begrip van elkaars rol en plek in de waardeketen.
Wereld van actie en resultaat
In grote lijnen gaat het bij gecompliceerde vraagstukken om de regels van de traditionele natuurkunde en bij complexe vraagstukken om de regels van de kwantumfysica. Bij gecompliceerde vraagstukken kun je vaak de uitkomst voorspellen als je de startcondities kent. Het is de wereld van acties en resultaten wat vooral een beroep doet op analytische en rationele kwaliteiten.
Wereld van relaties en potentieel
Bij complexe vraagstukken is het resultaat niet van te voren te voorspellen. Het is vooral de wereld van de relaties, netwerken en potentieel. Omgaan met deze wereld doet vooral een beroep op de emotionele competentie en het vertrouwen op gevoel, intuïtie. Hiermee worden we meer en meer uitgenodigd om naast onze mentale intelligentie andere vormen van intelligentie in te zetten zoals gevoel, emoties en intuïtie.
Trage vragen:
- Heb jij in jouw werk vooral te maken met complexe of gecompliceerde vraagstukken?
- Welke neiging heb jij als je te maken krijgt met onzekerheid?
- Hoe gaat jouw organisatie om met (financiële) onzekerheid en niet weten?
- Is jouw leiderschap en emotionele competentie voldoende ontwikkeld om met complexe vraagstukken om te gaan?
In ons Power of Presence leiderschapsprogramma besteden we veel aandacht aan de wereld van relaties en potentieel zodat je als leider steeds beter bent toegerust op een wereld met toenemend complexe vraagstukken. Door het je eigen maken van nieuwe leiderschapsvaardigheden vergroot je jouw persoonlijke effectiviteit. Onder programma vind je meer informatie.
